بسم الله الرحمن الرح یم

تغذیه و سلامت سالمندان - ویژه کارشناسان تغذیه/ تالیف و تدوین پریسا ترابی...] و دیگران[ ؛ ویراستاری علمی و ادبی / حامد پورآرام...] و دیگران[ ؛ زیر نظر علیرضا رئیسی ؛ با تشکر از همکاری حامد برکاتی، محسن شتی، زهرا صلبی.
 مشخصات نشر : قم: اندیشه ماندگار ،1400 .
 مشخصات ظاهری : 80 ص .؛ 22×29                 سم .
 شابک : 978-622-7007-64-0  وضعیت فهرست نویسی : فیپا
 یادداشت : تالیف و تدوین) به ترتیب حروف الفبا( احمد  اسماعیلزاده، محمدحسن انتظاری، حامد پورآرام، پریسا ترابی، ابوالقاسم جزایری، شیما جزایری،سیداحمدرضا درستی، خدیجه رحمانی، زهرا عبداللهی، مجید کاراندیش، مینا مینایی، رضا وفا.
 یادداش ت : ویراس تاری علمی و ادبی )به ترتیب حروف الفبا( حامد پورآرام، پریس ا ترابی، خدیجه رحمانی، زهرا عبداللهی، لیلا فرزاد، مسعود فیروزکوهی، ساجده نوری دهنوی، سمانه یوسفی.
 یادداشت : کتابنامه.
Older people - Nutrition موضوع : سالمندان - تغذیه
 موضوع : سالمندان - سلامتی و بهداشت  Older people -- Health and hygiene شناسه افزوده :         اسماعیلزاده، احمد ،1۳۵4  - پورآرام، حامد ،1۳49  -، ویراستار - رئیسی،            علیرضا، 1۳۵1  - رده بندی کنگره : RA777/6  رده بندی دیویی : 64802/۳16  شماره کتابشناسی ملی : 77۳7048  اطلاعات رکورد کتابشناسی : فیپا
تغذیه و سلامت سالمندان - ویژه کارشناسان تغذیه
 

ماندگار

اندیشه

انتشارات

284

پلا ک

.

گلدوست

شهید

کوی

نبش

.

بیگدلی

کوی

انتهای

.

)

شهدا

(

صفائیه

خیابان

.

قم

09122۵2621

۳

:

همراه

02

۵

/

۳77۳616۵

-

۳7742142

:

تلفن

تهیه و تنظیم: دفتر بهبود تغذیه جامعه؛ معاونت بهداشت؛ وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی تالیف و تدوین )به ترتیب حروف الفبا:(دکتر احمد اسماعیل زاده، دکتر محمد حسن انتظاری، دکتر حامد پورآرام، دکتر پریسا ترابی  دکتر ابوالقاسم جزایری، دکتر شیما جزایری، دکتر سید احمدرضا درستی، خدیجه رحمانی دکتر زهرا عبداللهی، دکتر مجید کاراندیش، دکتر مینا مینایی، دکتر رضا وفاویراستاری علمی و ادبی )به ترتیب حروف الفبا:(
دکتر حامد پورآرام، دکتر پریسا ترابی، خدیجه رحمانی، دکتر زهرا عبداللهی، لیلا فرزادمسعود فیروزکوهی، ساجده نوری دهنوی، سمانه یوسفی زیر نظر:
دکتر علیرضا رئیسی؛ معاون بهداشت؛ وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکیدکتر زهرا عبداللهی؛ مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه با تشکر از همکاری:
دکتر حامد برکاتی؛ مدیر کل دفتر سلامت خانواده، جمعیت و مدارس دکتر محسن شتی؛ رئیس اداره سلامت سالمندان دکتر زهرا صلبی؛ کارشناس اداره سلامت سالمندانناشر: اندیشه ماندگار نوبت چاپ: اول- 1400تیراژ: 200 نسخه
شابک: 0-64-7007-622-978
 
تغذیه و سلامت سالمندانویژه کارشناسان تغذیه

 

 فهرست
پیشگفتار............................................................................................................................. 7مقدمه مؤلفین........................................................................................................................ 9فصل اول: تغذیه سالم و هرم غذایی سالمندان
چگونه از مناسب بودن تغذیه خود در دوران سالمندی اطمینان حاصل کنیم؟................................................. 12هرم و گروه های غذایی ویژه سالمندان............................................................................................ 12فصل دوم: مایعات و مواد مغذی مورد نیاز سالمندان
آب و مایعات........................................................................................................................ 22درشت مغذی های مورد نیاز سالمندان........................................................................................... 22ریزمغذی های مورد نیاز سالمندان................................................................................................ 24فصل سوم: تغییرات فیزیولوژیک و سوء تغذیه در سنین سالمندی
تغییرات فیزیولوژیک در سنین سالمندی.......................................................................................... 28سوء تغذیه کم وزنی................................................................................................................. 29سوء تغذیه چاقی ................................................................................................................... ۳4اختلال بلع ..........................................................................................................................۳۵اختلال چشایی و بویایی........................................................................................................... ۳6فصل چهارم: راه حل های ساده برای دسترسی به غذای سالم )دسترسی اقتصادی و فیزیکی(
آیا نمی توانید غذا را خوب بجوید؟.................................................................................................. 40آیا مشکل نفخ و برگشت غذا از معده دارید؟......................................................................................... 40آیا نمی توانید خرید کنید؟........................................................................................................... 41آیا نمی توانید آشپزی کنید؟......................................................................................................... 41آیا میل به غذا خوردن ندارید؟....................................................................................................... 41آیا مشکل مالی دارید؟............................................................................................................... 42آیا در بلع مشکل دارید؟.............................................................................................................. 42فصل پنجم: فعالیت بدنی سالمندان
فعالیت بدنی در سالمندان.......................................................................................................... 44فواید ورزش منظم................................................................................................................... 44قدرت عضلانی....................................................................................................................... 4۵فصل ششم: سالمندان و بیماری های وا گیر
تغذیه سالمندان در پیشگیری و کنترل بیماری کووید-19........................................................................ 48تغذیه سالمندان در پیشگیری و کنترل بیماری سل............................................................................... ۵2فصل هفتم: سالمندان و بیماری های غیروا گیر
تغذیه در دیابت..................................................................................................................... ۵7تغذیه در بیماری های قلبی عروقی و فشار خون بالا............................................................................... ۵9تغذیه در اختلال کلسترول خون................................................................................................... 61تغذیه در پوکی استخوان............................................................................................................ 6۳تغذیه در کبد چرب................................................................................................................. 64تغذیه در آرتروز....................................................................................................................... 6۵تغذیه در هیپوتیروئیدی............................................................................................................ 67تغذیه در بزرگی پروستات........................................................................................................... 68تغذیه در افسردگی.................................................................................................................. 68تغذیه در سکته مغزی به علت فشار خون بالا..................................................................................... 69تغذیه در یبوست................................................................................................................... 70تغذیه در فراموشی و مشکلات مربوط به حافظه................................................................................... 70فصل هشتم: نحوه اندازه گیری شاخص های آنتروپومتریک در سالمندان
اندازه گیری دور ساق پا............................................................................................................. 74اندازه گیری ارتفاع زانو.............................................................................................................. 74اندازه گیری محیط وسط بازو...................................................................................................... 7۵پیوست ها
پیوست 1: ریزمغذی های مورد نیاز سالمندان، منابع و نقش آنها در بدن....................................................... 78پیوست 2: تشخیص کمبود ویتامین D ........................................................................................... 78پیوست ۳: مواد غذایی التهاب زا و ضد التهاب.................................................................................... 79منابع................................................................................................................................ 80
7
 پیشگفتار
پیش رفت تکنولوژی در جهان، بهبود وضعیت بهداش تی درمانی و افزایش امید به زندگی نهایتا موجب افزایش درصد جمعیت س المند ش ده اس ت که این رویداد در کشور ما نیز طی س ال های اخیر اتفاق افتاده است. تامین سلامت سالمندان یکی از مهمترین چالش های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی درمانی در قرن بیست و یکم به شمار           میرود. البته افزایش جمعیت سالمندی به خودی خود یک چالش نیست و نشان از موفقیت نظام سلامت در بالا بردن امید به زندگی در جامعه دارد، اما در صورت بی توجهی به مشکلات سلامت این گروه سنی،      میتواند    چالشهایی برای نظام سلامت و جامعه ایجاد نماید .
تا کید بر تغذیه مناسب در سنین سالمندی برای ارتقاء سلامت و پیشگیری از بیماری های مزمن هرگز دیر نیست. افراد در سنین بالا بیش از سایر سنین در جستجوی اطلاعات تغذیه ای و بهداشتی و نیازمند عدم وابستگی و بهبود کیفیت زندگی خود هستند. آنها اغلب نیازمند مراقبت های بهداشتی درمانی، آ گاهی از تغذیه مناسب خود و تمرینات ورزشی مناسب سن خود برای فعال ماندن هستند.
  در س المندان تغذیه درهر س ه سطح پیشگیری مطرح است. تغذیه در بعد پیشگیری اولیه برای ارتقاء سلامت و پیشگیری از بیماری ها ،فعال ماندن و ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان نقش عمده ای دارد. تغذیه مناسب در پیشگیری سطح دوم در کاهش خطر و آهسته کردن پیش رفت بیماری های مزمن مرتبط با تغذیه موثر اس ت و در پیشگیری سطح سوم تغذیه درمانی بالینی، رایج ترین شیوه تامین سلامت است. ارتقای سلامت سالمندان الزاماً با مراقبت از بیماری های آنان فراهم نمی گردد بلکه پرداختن به کلیه ابعاد زندگی و رفتارها و سبک زندگی گروه هدف و الگوهای تغذیه ای جاری در زندگی سالمندان از مهمترین ابعاد سبک زندگی ) Life Style( محسوب می شود که باید بیش از پیش توسط کارکنان بهداشتی درمانی مورد توجه قرار گیرد .در شبکه بهداشتی درمانی کشور نیز همواره این گروه سنی از گروه های اولویت دار ارائه خدمت همچون مکملیاری، مراقبت های خانه به خانه در دوران شیوع کرونا و پیگیری مراقبت های شبکه بهداشتی درمانی کشور قرار دارد.
لازم اس ت کلیه اعضای تیم س لامت با توجهی ویژه به این گروه س نی، توانمندی های علمی و مهارتی خود را در ارائه خدمات بهداشتی تغذیه ای به این گروه ارتقا داده و با حفظ کرامت این گروه در شناسایی مشکلات متعدد این گروه در دسترسی به خدمات شبکه بهداشتی درمانی کش ور بدلایلی همچون مش کلات جسمی و حرکتی و یا عدم شناسایی پایگاه ها و مرا کز جامع سلامت محله خود و رفع آنها تا حد مقدور کوشا باشند .
 دکتر علیرضا رئیسیمعاون بهداشت
وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی

 

9
مقدمه مؤلفین
جوامع مختلف به کمک توس عه اجتماعی، اقتصادی و پیش رفت های نظام س لامت، به میانگین س نی بالاتری دست پیدا کرده و امید زندگی بیشتری را برای شهروندان خود به ارمغان آورده اند. در ایران نیز امید به زندگی بدو تولد از حدود ۵0 سال در سال 1۳۵7 به ۵۳.76 سال در سال 1۳98رسیده است. در امریکا از سال 1900 تا پایان قرن بیستم امید زندگی بدو تولد از 47 سال به 79 سال افزایش پیدا کرد و این رقم در ژاپن از مرز 80 سال گذشته است.
طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت در کشورهای در حال توسعه جمعیت سالمندان سریع ترین رشد را نسبت به تمام گروه های جمعیتی دارد و تا سال 20۳0، رشدی معادل 4 برابر رشد کل جمعیت را دارا خواهد بود و به یک مسئله جمعیت شناختی عمده تبدیل خواهد شد.
جمعیت بالای 60 س ال در کش ور ما در حال حاضر 8 میلیون و 2۳1 هزار نفر )حدود 9.9 درصد جمعیت کش ور( از جمعیت کش ور را بخود اختصاص داده اس ت. بر اس اس تعاریف س ازمان جهانی س لامت،  جامعهای که بیش از 7 درصد جمعیت آن را  گروههای س نی در رده سالمندی تشکیل دهند آن جامعه با پدیده سالمندی مواجه شده است.
نرخ رشد جمعیت سالمند در کشور ما ۳.62 درصد برآورد شده است. تا پیش از سال 1۳7۵، بیش از 40 درصد جمعیت کشور را افراد زیر 1۵ سال تشکیل می دادند و از سال 7۵ تا 90 در فاز جوانی جمعیت قرار داشتیم و از سال 90 به بعد وارد فاز میانسالی شدیم.  برآوردهای رسمی نشان  میدهد تا افق سال 14۳0 کاهش شاخص رشد جمعیت ادامه خواهد داشت.
پیش بینی می شود سهم سالمندی جمعیت:
   در سال 1400 از مرز 10 درصد،   در سال 1420 از مرز 19.4 درصد و در سال 14۳0 از مرز 26.1 درصد )معادل یک چهارم جمعیت کشور( عبور خواهد کرد.
به این ترتیب جمعیت سالمندان در کشور رو به افزایش است که علت عمده آن افزایش سطح کمی و کیفی خدمات بهداشتی درمانی در کش ور می باشد.این تغییر دموگرافیک در بافت جمعیتی سایر کشورها نیز مشاهده می شود و مستلزم ایجاد مداخلات اساسی اجتماعی ،اقتصادی و سیاسی جهت تامین نیازهای ضروری اولیه این گروه سنی است.
با رعایت ش یوه زندگی س الم می توان س الم پیر ش د یا در صورت وجود بیماری عوارض آن را کنترل کرد و جلوی ناتوانی را گرفت. در واقع اینکه فرد در طول زندگی چگونه زندگی کرده، وضعیت سلامتی دوران سالمندی او را مشخص می کند. اما حتی ا گر در سالمندی هم شیوه زندگی سالم به کار گرفته شود باز هم موثر است و از بروز و یا پیشرفت ناتوانی جلوگیری می کند. نکته دیگر انجام مراقبت های دوره ای است .بعنوان مثال اینکه س المندان حتی ا گر هیچ مش کلی هم نداشته باشند باید کنترل سالیانه فشار خون، آزمایش قند خون ناشتا، معاینه بینایی )بینایی سنجی(، معاینه شنوایی )شنوایی سنجی( و معاینه دهان و دندان انجام شود .
طبیعی اس ت هر چه افراد مس ن تر باش ند به مراقبت ها و خدمات بیش تری احتی اج دارند. لذا برنام ه ریزی برای ارتق اء کیفیت زندگی س المندان، ضروری اس ت. سالمندی فرصتی است که ا گر برنامه ریزی نداشته باشیم می تواند تبدیل به تهدید شود. از آنجایی که ارائه خدمات به س المندان، جهت ارتقاء سطح سلامت آنان، چند وجهی اس ت، باید همواره در تامین تغذیه مناسب برای سالمندان، ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و روحانی آنان نیز مورد توجه قرار گیرد .
فرایند س المندی تغییرات تدریجی در س اختار و عملکرد موجودات زنده اس ت که با مرور زمان ایجاد ش ده و ناشی از بیماری یا صدمات عمده نیس ت. س ن زیست شناختی کس ی را نمیتوان از سن تقویمی او دریافت. از این رو گفته ش ده است که هیچکس تنها با گذراندن شمارهایی از سال های عمر پیر نمی شود. غالبا برای سادگی، سن تقویمی را مبنای تعریف سالمندی قرار می دهند. بنا به تعریف و توصیف س ازمان بهداش ت جهانی، سالمند به کسی گفته می شود که سن 60 سالگی را پشت سر گذاشته باشد و از نظر سنی به سه گروه سالمند جوان) 60-70 سال(، سالمند میانسال) 71-80سال( و سالمند پیر) 81 سال به بالاتر( تقسیم می شوند .
پرداخت ن ب ه الگ وی تغذیه از مهمتری ن موضوعات در مدیریت س لامت دوران س المندی می باش د که درمدیری ت بیماری های قلبی
10تغذی ـه و س ـلامت س ـالمن ـدان
عروقی، دیابت، اس تئوپروز و س رطان مورد استفاده قرار می گیرد و در تناس ب عملکرد دوران سالمندی، سلامت ذهنی و شناختی، حتی شکستگی های شایع استخوانی و سقوط نیز که در سنین سالمندی شایع است اثر گذار می باشد .
در این مجموعه سعی شده به ابعاد مختلف شیوه زندگی سالمندان از دیدگاه تغذیه و تا حدودی فعالیت بدنی بدلیل ارتباط زیاد با تغذیه ،پرداخته ش ود تا در حد ممکن در پیش گیری از ابتلا و یا پیش رفت عوامل ناتوان کننده دوران سالمندی کمک کننده باشد. موضوعات این مجموعه به عنوان مرجعی برای برنامه ریزی، آموزش و توانمند سازی سالمندان با تغذیه سالم، می تواند مورد استفاده گروه های زیر قرار گیرد:
 سیاستگذاران ملی سلامت سالمندان؛
 ارائه دهندگان خدمت به سالمندان در شبکه بهداشتی درمانی کشور؛            برنامه ریزان و ارائه دهندگان خدمت در آسایشگاه های سالمندان؛
 ارائه دهندگان خدمات رفاهی برای گروه بازنشستگان کشوری در صندوق بازنشستگی کشوری؛    انجمن های حمایتی فعال در حیطه سلامت سالمندی؛ دانشجویان فعال در حیطه سلامت سالمندی؛     دفاتر مشاوره تغذیه و   مرا کز خصوصی

 

لصف

لوا

:

غت

ص

هی

لاس

لو

:

ذغ

ی

یی

اس

ص

ناد

11

فصل اول: تغذیه سالم و هرم غذایی سالمندان 

تغذی ـه و س ـلامت س ـالمن ـدان
چگونه از مناسب بودن تغذیه خود در دوران سالمندی اطمینان حاصل کنیم؟
شرط اصلی سالم زیستن، داشتن تغذیه صحیح است. تغذیه صحیح یعنی رعایت سه اصل تعادل، تنوع و تناسب در برنامه غذایی روزانه .تعادل به معنی مصرف مقادیر کافی از مواد مورد نیاز برای حفظ سلامت بدن، تنوع یعنی مصرف انواع مختلف مواد غذایی از 6 گروه اصلی غذایی و تناسب یعنی هر فرد با توجه به سن، جنس و شرایط جسمی خود از گروه های مختلف مواد غذایی به مقدار مناسبی دریافت کند.
تغذیه صحیح ضمن تامین کالری، پروتئین و مواد مغذی مورد نیاز بدن، از افزایش یا کاهش نامناس ب وزن و همچنین طیف وس یعی از اختلالات جسمی و روانی مرتبط با تغذیه جلوگیری نموده و سبب ارتقاء قابلیت های فرد می گردد. سالمندان به دلیل شرایط فیزیولوژیک و کاهش متابولیسم، نیازمند تغذیه ویژه ای می باشند .
بهترین راه اطمینان از تعادل و تنوع در غذای روزانه استفاده از هر 6 گروه اصلی غذایی است. مواد غذایی هر گروه، دارای ارزش غذایی تقریباً یکسان هستند و می توان هر کدام از مواد غذایی در هر گروه را به جای هم مصرف کرد. مقایسه مقدار مصرف روزانه از گروه های غذایی و معرفی مواد غذایی هر گروه، در قالب هرم غذایی ایرانی قابل نمایش اس ت.در معرفی گروه ها و خصوصیات مواد غذایی، توضیحات لازم در قالب هرم ارائه شده است. همچنین با توجه به اهمیت برخی ریز مغذی ها شامل ویتامین ₁₂B، ویتامین D و کلسیم، مصرف مایعات و همچنین فعالیت بدنی در س المندان، این موارد در کنار هرم غذایی س المندان ایرانی گنجانده شده و در فصول مختلف این کتاب به تفصیل به این موضوعات پرداخته خواهد شد.
هرم و گروه های غذایی ویژه سالمندان
هرم غذایی چیست؟
هرم غذایی نشان دهنده گروه های غذایی و موادی است که در هر گروه جای می گیرند. قرار گرفتن موادغذایی در بالای هرم که کمترین حجم را در هرم اشغال می کند به این معنی است که افراد باید از این دسته از مواد غذایی کمتر مصرف کنند )مانند قندها و چربی ها(. هر چه از بالای هرم به سمت پایین نزدیک می شویم حجمی که گروه های غذایی به خود اختصاص می دهند بیشتر می شود ؛ به این معنی که مقدار مصرف روزانه این دسته از مواد غذایی باید بیشتر باشد.

1۳هرم غذایی سالمندان

 

غلات

و

نان

گروه

این گروه شامل مواد غذایی زیر است:
   انواع نان با تا کید بر نوع س بوس دار )مانند: س نگک، بربری، نان های محلی س بوس دار، نان های صنعتی سبوس دار یا تهیه شده از غلات کامل نان جو و نان های سفید( و نان های سفید )مانند: بربری، لواش، تست، با گت(، نان های سنتی )تهیه شده از گندم کامل مانند نان های محلی سبوس دار( ،
 برنج با تا کید بر نوع سبوس دار)مانند برنج قهوه ای(
 انواع ما کارونی با تا کید بر نوع سبوس دار )مانند ما کارونی غنی شده با فیبر( و رشته ها
           غلات صبحانه و فرآورده های آنها به ویژه محصولات تهیه شده از دانه غلات )گندم، جو و بلغور کامل و پوست نگرفته(این گروه حاوی انرژی، فیبر، برخی ویتامین های گروه B، آهن، پروتئین، منیزیوم )در صورت داشتن سبوس( و کلسیم می باشد.
میزان توصیه شده مصرف روزانه این گروه در سالمندان حداقل 6 واحد می باشد .
هر واحد از مواد این گروه برابر است با:
    ۳0 گرم نان یا یک کف دست بدون انگشتان یا یک برش 10×10 سانتی متری از نان بربری یا سنگک و 2 تا ۳ برش تافتون و 4 برش نان لواش یا
  نصف لیوان برنج یا ما کارونی پخته یا
  ۳0 گرم یا سه چهارم لیوان غلات صبحانه غلات آماده خوردن )برشتوک،              شیرینگندمک و ترکیبات مشابه( یا               نصف لیوان غلات پخته شده مانند گندم، جو، بلغور و ...
چه نکاتی را در هنگام استفاده از گروه نان و غلات رعایت کنیم:
  بهتر است برای حفظ ویتامین های گروه B برنج را بجای آبکش به صورت کته تهیه و مصرف کنید .
    مص رف بیش تر از نان ه ای حاوی س بوس ) نان قهوه ای مثل نان جو و س نگک( و برنج قه وه ای بعلت دارا بودن فیبر بیش تر، برای س المندان توصیه می شود. مصرف غلات س بوس گرفته در حداقل مقدار ممکن توصیه می شود. حداقل ۵0 درصد نان و غلات مورد استفاده روزانه باید سبوس دار باشد .
    از خرید نان هایی که در نانوایی به آنها سبوس بصورت دستی اضافه می شود خودداری نمایید. منظور از مصرف نان سبوس دار نانی اس ت که با آرد س بوس دار تهیه ش ده باشد یعنی آردی که بخشی از س بوس آن در کارخانه گرفته نش ده و بعنوان آرد سبوسدار مورد استفاده در تهیه نان سنگک و نان جو و برخی نان های محلی قرار می گیرد .
    مصرف نان های سفید و کم سبوس مانند بربری و سپس لواش )طبق استاندارد؛ لواش سبوس بیشتری نسبت به بربری دارد( را تاحد امکان محدود نمایید و در صورت مصرف، از انواع لواش و بربری غنی شده با آهن و اسید فولیک استفاده کنید.
    نان های فانتزی مانند نان همبرگر، نان س اندویچی )با گت( و نان تس ت عمدتا از آرد سفید بدون سبوس تهیه می شود که بهتر است مصرف این نان ها نیز محدود شود مگر انواعی که با سبوس غنی شده و روی بسته بندی آنها نیز عبارت «سبوسدار» درج شده است.
  در صورتی که در جویدن این نان ها مشکل دارید، از انواع نان های سبوس دار نازک سنتی تاریخ دار استفاده کنید.
  برای کامل کردن پروتئین گروه نان و غلات بهتر اس ت آنها را به صورت مخلوط با حبوبات و یا پروتئین حیوانی )انواع گوش ت( مصرف
1۵
کنید. مانند عدس پلو، باقلا پلو، ماش پلو، پلو با انواع لوبیا )قرمز، چیتی، چشم بلبلی(، خورا ک لوبیا با نان، عدسی با نان و یا چلومرغ ،پلوماهی، چلوگوشت، چلو کباب و...
  از گندم و جو و بلغور در آش ها و سوپ ها بیشتر استفاده کنید.
    انواع غلات بو داده مثل برنجک و گندم برشته کم نمک در بسته بندی های صنعتی و غیر فله ای، تنقلات با ارزشی هستند و سالمندان می توانند بر حسب شرایط دندانی بصورت خرد شده یا آسیاب شده از آنها استفاده کنند.

                                                                                                            گروه سب ـزی ها                                                                                                   

این گروه شامل انواع سبزی ها به رنگ های زرد، نارنجی، قرمز و سبز تیره است که بر مصرف رنگ های متنوع تا کید می شود و در سه گروه قرار می گیرند:
< dir="RTL" >سبزی های برگی مثل اسفناج، کرفس، کاهو، کلم پیچ، سبزی خوردن )جعفری، گشنیز، تره و...(، برگ چغندر و...سبزی های غیر برگی مانند گوجه فرنگی، هویج، قارچ، گل کلم، بروکلی، فلفل قرمز )تند و شیرین(، کدوسبز، گل کلم، شلغم، کدو تنبل ،پیاز، خیار، فلفل س بز و فلفل دلمه ای زرد، نارنجی، قرمز و س بز، بادنجان، س یر، جوانه س ویا و جوانه سایر حبوبات و غلات، چغندر ،شلغم، ترب و...۳. سبزی های نشاسته ای شامل سیب زمینی، کدو حلوایی، نخود فرنگی، لوبیا سبز، ذرت و...
هر واحد سبزی برابر است با:
  یک لیوان سبزی های خام برگ دار ) اسفناج و کاهو (، یا           نصف لیوان سبزی های پخته یا
  نصف لیوان آب سبزیجات مانند آب هویج، آب گوجه فرنگی، آب کرفس و... یا         یک بشقاب سبزی خوری سبزی خوردن یا        یک عدد گوجه فرنگی یا هویج یا خیار متوسط یا
  نصف لیوان ذرت، نخود فرنگی، لوبیا سبز و هویج خرد شده، یا
            یک عدد سیب زمینی متوسط )یا یک فنجان سیب زمینی برش خورده یا پوره شده یا پخته(میزان توصیه شده مصرف سبزی ها، حداقل ۳ واحد در روز است.
در مورد سبزهای نشاسته ای موضوع متفاوت است. میزان توصیه شده مصرف سبزیجات نشاسته ای 4 تا 6 واحد در هفته و حدا کثر یک واحد در روز )بصورت خام یا پخته( است. لازم است در نظر داشته باشیم، از آنجا که سیب زمینی، غذای اصلی در سفره ایرانیان محسوب نمی ش ود و از طرف دیگر نس بت به س ایر سبزی ها دارای فیبر کمتری بوده و منبع نشاس ته ای محسوب می شود، بسته به سن، جنس و میزان فعالیت بدنی، بطور میانگین میزان مصرف روزانه، یک عدد سیب زمینی متوسط به صورت خام یا پخته درنظر گرفته می شود .
مصرف س بزیجات به مقدار فراوان و متنوع برای س المندان سالم توصیه می شود. از نظر مقدار مصرف روزانه سبزیجات، توصیه سازمان جهانی بهداشت برای پیشگیری از بیماری های غیروا گیر )دیابت، سرطان ها بخصوص سرطان های دستگاه گوارش و بیماری های قلبی و عروقی( و چاقی به مصرف حدود 400 گرم یا بیشتر است )خانم ها دو لیوان و آقایان دو و نیم لیوان(. مصرف میزان کمتر ضمن اینکه خطر ابت لا ب ه بیماری های غیروا گیر و چاق ی را افزایش می دهد موجب کمبود های ویتامینی بخصوص ویتامین C و هم چنین افزایش ش یوع اختلالات شناختی در سالمندان) 47 درصد( می شود .
چه نکاتی هنگام استفاده از گروه سبزی ها باید رعایت شود:
    تا حد ممکن س عی کنید از س بزیها به صورت خام اس تفاده کنید و در صورتی کهدر جویدن س بزی ها مشکل دارید، آنها را بصورت ساطوری و یا بخارپز یا آبپز )در کمترین مقدار آب در قابلمه دربسته( و در رنگ های متنوع میل کنید. به خاطر بسپارید که پخت طولانی مدت سبزی، از ارزش غذایی آن و ویتامین های موجود در آن می کاهد.
  سبزی هایی را که ظاهری سالم و بدون پوسیدگی دارند، برای خرید انتخاب کنید .
  در هر وعده غذایی حتما در کنار غذا از سبزی ها )سبزی خوردن یا سبزیجات بخار پز یا آبپز( استفاده کنید .
  سعی کنید سالاد را با آبلیمو، آبغوره اب نارنج و یا سس های کم چرب میل کنید .
  برای تهیه سس سالم می توانید از ترکیب ماست و آب لیمو، آبغوره یا اب نارنج همراه با روغن زیتون استفاده کنید.
    سیب زمینی به شکل بخارپز، آب پز و تنوری مصرف شود و تا حد امکان از مصرف سیب زمینی به شکل سرخ کرده خودداری و مصرف آن محدود شود.
    از قرار دادن میوه و س بزی شس ته نش ده در یخچال بپرهیزید و قبل از مصرف، کلیه مراحل س الم س ازی )پا ک سازی، انگل زدایی و میکروب/ویروس زدایی و شستشو با آب خالص( را انجام دهید.
    برای شستشو، به استفاده از جریان آب سالم و بهداشتی تا کید می شود اما حتما قبل از آن برگ های بیرونی و زاید و آسیب دیده باید دور ریخته شوند.
    دس ت ها و ظروف مورد اس تفاده برای ضدعفونی کردن س بزیجات باید با آب گرم و صابون یا ش وینده ها کاملا شس ته ش وند برای سبزی های با بافت محکم مانند شلغم، ترب، هویج و کدوتنبل می توان با برس نرم و محکم، آنها را زیر شیر آب شست.
  سبزی ها بعد از شستشو، با یک پارچه تمیز و مخصوص سبزی ها آبگیری شوند.
 

ها

ـوه

می

گروه

این گروه شامل انواع میوه، آب میوه طبیعی، کمپوت میوه ها )بدون افزودن شیرین کننده ها همچون شکر( و میوه های خشک )خشکبار( می باشد. میوه ها نیز منابع غنی ازانواع  ویتامینها،  آنتی ا کسیدانها،  املاح و فیبر می باشند.
میوه های غنی از ویتامینC ش امل انواع مرکبات )مانند پرتقال، نارنگی، لیمو ترش، لیمو ش یرین، نارنج(، کیوی و انواع توت به ویژه توت فرنگی می باشد که در ترمیم زخم و افزایش جذب آهن نقش مهمی دارند .
میوه های غنی از بتا کاروتن )پیش ساز ویتامینA ( عبارتند از میوه های به رنگ زرد، نارنجی، قرمز و سبز تیره، طالبی، خرمالو، زردآلو، شلیل و هلو که مصرف این گروه نیز در جلوگیری از خشکی پوست، افزایش مقاومت بدن در برابر عفونت و سلامت چشم نقش مهمی دارند.
میزان مورد نیاز مصرف روزانه میوه ها در سالمندان حداقل 2 واحد است .
هر واحد از این گروه برابر است با:
  یک عدد میوه متوسط)سیب، موز، پرتقال یا گلابی(، یا   نصف گریپ فروت، یا
  نصف لیوان میوه های ریز مثل توت، انگور، انار، یا     نصف لیوان میوه پخته یا کمپوت میوه، یا           یک چهارم لیوان میوه خشک یا خشکبار، یا
  سه چهارم تا یک دوم لیوان آب میوه تازه و طبیعی و در مورد میوه های شیرین مانند انگور و هندوانه یک سوم لیوان
17
چه نکاتی هنگام استفاده از گروه میوه ها باید رعایت شود:
  میوه هایی را که ظاهری سالم و بدون هرگونه آسیب دیدگی دارند )میوه های سالم، تازه و غیر پلاسیده( برای خرید انتخاب کنید .
                                                                         میوهها را قبل از مصرف بشوئید تا آلودگی ها از سطح آن پا ک شود. بهتر است قبل از مصرف، پوست میوه ها را جدا کنید.
    میوه های تازه یا آب میوه تازه و طبیعی را به عنوان میان وعده در طول روز مصرف کنید. مصرف میوه بدلیل دارا بودن فیبر غذایی بر مصرف آب میوه ارجحیت دارد.
  ا گر در مصرف میوه های خام مشکل دارید، آنها را بصورت کمپوت بدون افزودن شکر و یا میزان اندکی شکر تهیه و مصرف نمایید.
    سالمندانی که دندان مصنوعی داشته و یا بهر دلیل مشکلات دندانی یا مشکل در بلع دارند لازم است از میوه ها بصورت فالوده و رنده شده )مانند فالوده سیب( بدون افزودن شیرین کننده استفاده کنند.
     میوههای خرد و قطعه قطعه ش ده و یا فالوده ش ده را در اولین فرصت مصرف کنید و تا زمان مصرف در ظرف درپوش دار در یخچال نگهداری کنید زیرا با پوست کندن و قطعه قطعه یا رنده کردن، بعلت آسیب به بافت میوه، به مرور ویتامین های میوه ها کاهش یافته و از بین می روند.
  آب میوه تازه و طبیعی بخورید.
  از خوردن آب میوه های صنعتی که حاوی قند افزوده هستند، پرهیز کنید.

                                                                                                         گروه شیر و لبنیات                                                                                                

این گروه ش امل ش یر و فرآورده های آن )ماست، پنیر، کشک و دوغ( می باشد. این گروه دارای کلسیم، پروتئین، فسفر، ویتامین های ₁₂B و ₂B و سایر مواد مغذی بوده و بهترین منبع تامین کننده کلسیم می باشد که برای حفظ استحکام استخوان و دندان ضروری است و به ویژه در پیشگیری از پوکی استخوان و شکستگی های استخوان در زمان سقوط احتمالی تا حد زیادی تاثیر دارد. مصرف لبنیات در سنین قبل از سالمندی به افزایش ذخایر کلسیم استخوان ها و دندان ها و سلامت این دو در سنین سالمندی کمک می کند.
میزان توصیه شده مصرف روزانه لبنیات حداقل ۳ واحد است.
یک واحد از این گروه برابر است با:
  یک لیوان شیر یا ماست یا
  4۵ تا 60 گرم پنیر معمولی معادل یک و نیم قوطی کبریت، یا      یک چهارم لیوان کشک مایع، یا
  2 لیوان دوغ
چه نکاتی هنگام استفاده از گروه شیر و لبنیات باید رعایت شود:
  از شیر پاستوریزه شده کم چرب) ۵.1 درصد یا کمتر( یا حدا کثر نیم چرب) ۵.2 درصد( استفاده کنید.
  بجای شیرهای طعم دار که دارای قند هستند، از شیر های ساده استفاده کنید.
  از پنیرهای تهیه شده از شیر پاستوریزه که کم نمک و کم چرب هستند استفاده کنید.
  حتما قبل از مصرف کشک غیر پاستوریزه، مقداری آب به آن اضافه کنید و حداقل ۵ تا 10 دقیقه در حال جوشیدن بهم بزنید.
  به دلیل بالا بودن میزان نمک استفاده شده در تهیه کشک توصیه می شود حتی الامکان از انواع کم نمک استفاده کنید .
  ا گر مبتلا به «عدم تحمل لا کتوز» هستید و با مصرف شیر، علایم گوارشی همچون معده درد، تهوع و... در شما بروز می کند، شیر بدون لا کتوز و یا پنیرهای سفت و ماست را جایگزین نمایید.
    اس تفاده از ش یر اس تریل شده برای حمل در مس افرت های خارج از شهر مناس ب تر است. این نوع ش یرها را )در صورت باز نشدن( می توان تا 6 ماه در دمای محیط نگهداری کرد.
  در صورت باز کردن در بطری یا کیسه شیر، در کمترین زمان ممکن آن را مصرف کرده و مدت زیادی نگهداری نکنید.
    مص رف لبنی ات پروبیوتی ک برای س المندان به دلیل نقش مهمی که در تقویت سیس تم ایمنی بدن داش ته و از بروز انواع س رطان پیشگیری می کند، توصیه می شود.
    لبنیات پروبیوتیک برای افرادی که مش کلات گوارش ی مانند التهاب روده، نفخ یا ریفلا کس و یا آلرژی های فصلی یا آلرژی های غذایی دارند نیز توصیه می شود.
لازم به ذکر اس ت که بر خلاف برخی باورهای عمومی نادرس ت، ش یر س ویا عضو گروه لبنیات نمی باش د و منبع خوب کلس یم محسوب نمی شود.

                                                                                                       گروه گوشت و تخم مر غ        

 
ای ن گ روه منبع تامی ن کننده بخش عمده پروتئین مورد نیاز بدن می باش د. پروتئین ها به عنوان اجزای س ازنده اس تخوان، ماهیچه ،غضروف، پوست و خون عمل می کنند. آنها همچنین به عنوان واحد های سازنده آنزیم ها، هورمون ها و ویتامین ها عمل می کنند. علاوه بر پروتئین، این گروه منبع خوبی از آهن و روی نیز هست. میزان توصیه شده مصرف روزانه در سالمندان حداقل ۵.1 واحد است.
گروه گوشت و تخم مرغ؛ با گروه حبوبات و مغزها قابل جایگزینی هستند و همچون سایر گروه ها لازم است هر روزه مورد استفاده قرار گیرند .در سالمندان بدلیل شیوع تحلیل عضلانی و سارکوپنی تا کید بر مصرف منابع پروتئین به میزان کافی می شود. بخش عمده پروتئین روزانه )۵0 درصد( باید از منابع حیوانی که کیفیت بالاتری دارند تامین شود.
هر واحد از این گروه برابر است با:
  2 تکه)هر تکه ۳0 گرم( گوشت خورشی پخته، یا
  نصف ران متوسط مرغ یا یک سوم سینه متوسط مرغ )بدون پوست(، یا     یک تکه ماهی به اندازه کف دست )بدون انگشت(، یا             2 عدد تخم مرغ
چه نکاتی هنگام استفاده از گروه گوشت و تخم مرغ باید رعایت شود:
  پیش از پختن گوشت قرمز چربی هایی را که به چشم می خورد جدا کنید.
    در صورت امکان از گوش ت های کم چرب و با ارزش تغذیه ای بالا همچون گوش ت شتر مرغ و بوقلمون بجای سایر گوشت های قرمز استفاده کنید .
  قبل از طبخ مرغ، پوست آن را جدا کنید، پوست مرغ چربی فراوانی دارد.
  بهتر است به جای گوشت قرمز، بیشتر از گوشت های سفید مانند مرغ و ماهی استفاده کنید.
  ماهی و سایر آبزیان منبع خوبی از امگا ۳ هستند. حداقل هفته ای 2 مرتبه از آبزیان در برنامه غذایی خود استفاده کنید.
    فرآورده های گوشتی مثل سوسیس، کالباس و همبرگر حاوی مقادیر زیادی نمک و چربی و مواد افزودنی هستند که برای سالمندان مفید نیست بهتر است از مصرف آنها خودداری کنید .
19
    مصرف روزانه تخم مرغ برای س المندان س الم توصیه می ش ود. در موارد ابتلا به بیماری های قلبی عروقی و فش ار خون بالا، چاقی ،دیابت، کبد چرب و دیس لیپیدمی، مصرف زرده تخم مرغ محدود به سه تا چهار عدد در هفته و مصرف سفیده تخم مرغ بعنوان منبع پروتئین کامل روزانه توصیه می شود .
    مصرف کله و پاچه، سیرابی، زبان، جگر، مغز و سایر امعاء و احشاء حیوانات در سالمندان با توجه به کمی تحرک، کاهش متابولیسم بدن و شیوع برخی بیماری ها از جمله هایپرلیپیدمی، فشار خون بالا، دیابت و... باید محدود شود .
  برخلاف برخی باورهای عمومی نادرست، قارچ جزو گروه سبزی ها بوده و جایگزین گوشت نمی باشد.

                                                                                             گروه حبوبات و مغز دانه ها                                                                                                 

این گروه شامل انواع حبوبات مانند نخود، انواع لوبیا، عدس، سویا، باقلا، لپه و ماش می باشد. حبوبات منبع خوبی برای تامین پروتئین ،املاح و برخی ویتامین ها هس تند. مغز دانه ها )ش امل گردو، بادام، پسته، فندق، بادام زمینی، انواع تخمه و... ( نیز منابع بسیار خوبی از چربی های مفید )اسیدهای چرب ضروری(، فیبر، پروتئین، ویتامین E، اسید فولیک، ویتامین ₆B، سلنیم و منیزیم می باشند .
میزان توصیه ش ده برای مصرف از این گروه حداقل 1 واحد در روز می باش د. هر واحد از این گروه معادل نصف لیوان حبوبات پخته و یک چهارم لیوان حبوبات خام است.
 پروتئینهای گیاهی به طور معمول تمام اسید  آمینههای ضروری را ندارند بنابراین لازم است ترکیبی از حداقل دو پروتئین گیاهی )مثل غلات و حبوبات( مصرف شود تا یک پروتئین با کیفیت بالا به دست بیاید مثل  عدسپلو،  لوبیاپلو، باقلاپلو،  ماشپلو، عدسی با نان، خورا ک لوبیا با نان. برای گروه های پرخطر از نظر ابتلا به سرطان سینه )گیرنده استروژن مثبت⁺ER(، منع مصرف سویا و شیر سویا وجود دارد.
اندازه یک واحد از این گروه
  نصف لیوان حبوبات پخته یا یک چهارم لیوان حبوبات خام           یک سوم لیوان مغز دانه ها )گردو، بادام، فندق، پسته(
چند توصیه در خصوص مصرف گروه حبوبات و مغزها
    انواع مغزها )گردو، فندق، بادام، پسته، تخمه ها( میان وعده های مناسبی برای تامین پروتئین، انرژی و برخی مواد مغذی مانند آهن هستند .
    مخلوط مغزها به ش کل پودر ش ده داخل غذاهایی همچون ماست، سالاد، دوغ و سایر غذاها، بعنوان منبع غذایی مقوی، مغذی و کم حجم برای سالمندانی که مشکل بلع دارند و یا در معرض کمبود ریز مغذی ها هستند توصیه می شود.
    با توجه به نفاخ بودن حبوبات، توصیه می شود آنها را قبل از مصرف به مدت حداقل 4 ساعت در آب بخیسانید و بطور مرتب آب آن را تعویض کنید تا با خروج فیبرهای محلول در آب، قابلیت تولید گاز آنها کاهش یابد. با دور ریختن این آب می توان حبوبات را بطور مجزا یا در غذاهایی مثل آبگوشت، قرمه سبزی، خورا ک و... براحتی مصرف کرد.

                                                                              گروه متفرقه )قندها و چربی ها و شورها( 

توصیه می شود در برنامه غذایی روزانه از این گروه در حداقل مقدار ممکن استفاده شود.
انواع مواد غذایی این گروه عبارتند از:
  چربی ها )روغن های جامد، نیمه جامد و مایع، پیه، دنبه، کره، خامه، سرشیر و سس های چرب مثل مایونز(
  شیرینی ها و مواد قندی )مثل انواع مربا، شربت، قند و شکر، انواع شیرینی های خشک و تر، انواع پیراشکی، آب نبات و شکلات(               ترشی ها، شورها و چاشنی ها )انواع ترشی و شور، فلفل، نمک و غیره(
    نوش یدنی های صنعتی )نوش ابه های گازدار و بدون گاز، رژیمی و غیر رژیمی، انواع آب میوه های صنعتی، ماء الشعیر، پودرهای آماده مثل پودر پرتقال و غیره(، چای غلیظ، قهوه و نسکافه
چه نکاتی هنگام استفاده از گروه متفرقه باید رعایت شود:
  از مصرف روغن های جامد و نیمه جامد پرهیز کنید.
    از روغ ن مای ع معمولی )روغن نباتی( برای پخت وپز و از روغن مخصوص س رخ کردنی برای س رخ کردن م واد غذایی و یا تهیه غذا در حرارت بالا استفاده کنید .
  از حرارت دادن روغن ها با شعله بالا و به مدت طولانی خودداری کنید.
  حتی الامکان از سرخ کردن مواد غذایی خودداری کنید.
  مصرف چربی ها، شیرینی ها و چاشنی های شور را بسیار محدود کنید .
  در مصرف عسل زیاده روی نکنید بویژه در صورت بالا بودن قند خون باید مصرف عسل نیز محدود شود.
  مصرف انواع دسرهای صنعتی با شیرینی بالا را محدود و در صورت تمایل از انواع دسرهای خانگی با شیرینی کم استفاده کنید .
    چاش نی های س الم مانند سبزیجات خش ک، پودر س یر، زیره، پودر زنجبیل، دارچین، زردچوبه، آب غوره، آب نارنج، آبلیمو، سرکه ،زیتون و پودر فلفل سیاه بجای نمک و بعنوان طعم دهنده در غذا و سالاد استفاده کنید.
  بهتر اس ت رب گوجه فرنگی بصورت خانگی و با اس تفاده از حداقل میزان نمک تهیه و مصرف شود. بجای رب گوجه فرنگی آماده، از گوجه فرنگی تازه استفاده کنید. در صورت استفاده از رب گوجه فرنگی صنعتی دقت کنید دارای مجوزهای بهداشتی لازم باشد.
    مصرف نوشابه های گازدار و بدون گاز، رژیمی و غیر رژیمی، انواع آب میوه های صنعتی و پودرهای آماده مثل پودر پرتقال و ماء الشعیر را محدود کنید و به جای آن ها از نوشیدنی های سالم مثل آب، شیر، آب میوه تازه و دوغ کم نمک میل کنید .
  برای رفع تشنگی، نوشیدن آب ساده بر هر آشامیدنی دیگری ترجیح دارد.
  از مصرف چیپس و فراورد های غلات حجیم شده مثل انواع پفک به دلیل داشتن چربی و نمک زیاد اجتناب کنید .
  نمک باید به میزان کم مصرف شود و از نوع نمک یددار تصفیه شده استاندارد و دارای مجوزهای بهداشتی باشد.
    روغن های مایع به هوا، نور و حرارت حس اس هس تند. موقع خرید به تاریخ مصرف آن توجه کنید. آنها را در جای خنک و دور از نور نگهداری کنید و هربار بعد از استفاده در ظرف را ببندید  .
  انواع شیرینی های چرب و خامه ای را محدود کنید .
    مصرف غذاهای ش ور امکان ابتلا به پرفش اری خون را تش دید می کند. ا گر در خانواده خود س ابقه این بیماری را دارید به این توصیه جدی تر عمل کنید.
    در مص رف ترکیب ات کافئین دار مانند قهوه، چای غلیظ و نس کافه احتی اط کنید زیرا مصرف زیاد قهوه س بب افزایش ضربان قلب و اختلال در خواب می شود. در صورت عادت به مصرف زیاد قهوه بهتر است مصرف آن را بتدریج کاهش دهید تا موجب سردرد نشود .
بهتر است مصرف نوشیدنی های کافئین دار از یک فنجان در روز بیشتر نشود.

 

لصف

ا

و

ل

:

م

ل

عی

ت

و

و

یی

وصت

د

ل

ن

لذ

س

س

ت

ناد

21

فصل دوم: مایعات و مواد مغذی مورد نیاز سالمندان 
آب و مایعات
کم آبی یکی از مشکلات رایج سالمندان است که ممکن است باعث خواب الودگی و گیجی شود. مطمئن ترین روش اطلاع از کم آبی بدن ،مشاهده ادرار است. تغییر رنگ ادرار به تیرگی و پررنگ شدن آن از نشانه های کم آبی بدن است .
جایگاه آب در هرم غذایی سالمندان: جهت تا کید به مصرف مایعات و تامین آب و الکترولیت ها در سالمندان، مایعات در قاعده و داخل هرم غذایی قرار می گیرد. مایعات مورد نیاز س المندان بطور متوس ط حدود 6 تا 8 لیوان در روز می باش د. از 8 لیوان مایعات توصیه شده روزانه، بهتر اس ت حدود نیمی از آن آب باش د و نیم دیگر از س ایر مایعات مانند آبمیوه طبیعی، نوش یدنی های سنتی بر پایه عرقیات کم شیرین، چای کمرنگ، شیر کم چرب، دوغ کم نمک بدون گاز و نوشیدنی های سالم دیگر تشکیل شده باشد. لازم به ذکر است که عصاره گوش ت، س وپ و آب خورش نیز بخشی از نیاز بدن به آب را تامین می کند و می تواند بسیار مغذی نیز باشد. به افراد مبتلا به بیماری های قلبی- ریوی و کلیوی توصیه می شود با مشورت پزشک و مشاور تغذیه میزان آب مصرفی روزانه خود را تنظیم نمایند. همچنین بهتر است آب بصورت تدریجی در بین وعده های غذایی و نه همراه با غذا مصرف شود. لازم است مصرف چای محدود شود و بیشتر از ۳ لیوان در روز نباشد زیرا چای به ویژه چای پررنگ مدر است و باعث از دست رفتن آب و الکترولیت ها می شود. بهتر است سالمندان برای خواب بهتر ،از مصرف چای از عصر به بعد خودداری کنند و چای را بطور معمول بصورت کم رنگ بنوشند.
درشت مغذی های مورد نیاز سالمندان
انرژی
با افزایش سن؛ میزان متابولیسم پایه بدلیل تغییر ترکیبات بدن کاهش می یابد و به ازای هر دهه سنی ،۳% نیاز به انرژی کاهش می یابد .این کاهش نیاز به میزان ۳% به ازای هر دهه س نی می باش د به همین علت نیاز بدن به انرژی در س المندی کمتر از سایر گروه های سنی است. افراد مسن فعالیت بدنی کمتری دارند و در نتیجه نیازمند غذای کمتری نیز برای ثابت نگهداشتن وزنشان هستند. برای محدود ک ردن دریاف ت انرژی، توصیه کنید غذاهای کم حجم و غنی از ریز مغذی ها را بیش تر مصرف کنند و مصرف مواد ش یرین و چربی ها را نیز کاهش دهند. نیاز نگهدارنده به انرژی در این س نین ۳0-2۵ کیلوکالری انرژی به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز می باش د که در صورت وجود استرس از جمله ابتلا به بیماری های عفونی و شرایط افزایش متابولیسم، به 40-۳0 کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز و در موارد حاد و بستری به ۵0-40 کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز نیز ممکن است افزایش یابد.
پروتئین
از آنجا ک ه در س المندان نی از به انرژی کاهش می یابد، پروتئین م ورد نیاز بدن باید از منابع با کیفیت ب الای پروتئینی مانند مرغ )بدون پوست و چربی(، ماهی، گوشت )چربی گرفته(، سفیده تخم مرغ، فرآورده های لبنی بدون چرب یا کم چرب تامین شود. غلات و حبوبات نیز از منابع گیاهی پروتئین هستند که ا گر با هم مصرف شوند تمامی اسیدهای امینه ضروری مورد نیاز بدن را تامین می کنند. پروتئین ها حدود 1۵% کل انرژی روزانه مورد نیاز را تشکیل می دهند. توصیه کنید حدود نیمی از پروتئین مصرفی از نوع حیوانی باشد و تعادل مصرف گوشت قرمز در سنین سالمندی رعایت شود.
مهمترین نقش های پروتئین در بدن عبارتند از:
  ترمیم زخم ها و بازسازی سلول ها و بافت ها   حفظ تعادل مایعات بدن    بهبودی پس از جراحی یا بیماری       حفظ سلامت بینایی
  تعادل هورمونی و آنزیم های گوارشی
بدون مصرف پروتئین کافی، با تخریب بافت عضلانی و کاهش قدرت استخوان ها مواجه خواهیم شد.
رژیم غذایی پر پروتئین ماهیچه ها را که همه فعالیت های بدن به کمک آن ها انجام پذیر می ش ود محافظت می کند. بلند ش دن از روی تخت و صندلی، قدم زدن و پیاده روی، باغبانی، بازی با نوه ها، پوشیدن لباس و جوراب و استحمام همه نیازمند عضلاتی سالم و محکم هس تند. با بالا رفتن س ن، از دس ت دادن توده عضلانی طبیعی اس ت اما از دس ت دادن قدرت عضلانی می تواند س بب س قوط شود .
   ناد ت سس  لذنلد    وصت  ییو  و ت عیلم: لوا لصف  2۳
همچنین فرد بیش از پیش مستعد ابتلا به بیماری و جراحت می شود.
چرا با افزایش سن نیاز به پروتئین افزایش می یابد؟
سالمندان معمولا به میزان کافی پروتئین مصرف نمی کنند. این در حالیست که با افزایش سن نیازهای تغذیه ای نیز تغییر می کند و یکی از این تغییرات، افزایش نیاز به پروتئین می باشد. بیشترین نیاز به پروتئین مربوط به عضلات متصل به استخوان ها است. این عضلات، تحرک بدن را بعهده دارند. در جوانان ،۳0% پروتئین بدن در عضلات است .۵0% کل وزن بدن جوانان ورزشکار بدنساز می تواند از عضلات باشد.
< dir="RTL" >با افزایش سنُ توده عضلانی کاهش می یابد. تا سن 7۵ تا 80 سالگی بطور متوسط فقط 2۵% وزن بدن از عضلات تشکیل شده است .
< dir="RTL" >سالمندی همچنین ذخایر بدن رامصرف می کند. در زمان جوانی شما می توانید با یک رژیم کم غذا؛ زنده بمانید زیرا ذخایر تغذیه ای دارید اما تا سن 6۵ سالگی ا گر ذخایر خود را استفاده کرده باشید؛ یک رژیم غذایی فقیر سبب ضعف و آسیب پذیری و شکنندگی می شود.
نیاز روزانه سالمندان به پروتئین 1.2-1 گرم به ازای هرکیلوگرم از وزن می باشد. بنابراین برای وزن حدود 70 کیلوگرم ،70 تا 90 گرم پروتئین؛ ص رف نظ ر از کالری دریافتی باید در هر روز مصرف کرد. در صورت ابتلا به بیماری ه ای مزمن، میزان نیاز به پروتئین افزایش می یابد و به ۵.1-1.2 گرم به ازای هرکیلوگرم از وزن بدن می رسد و در سالمندان مبتلا به اختلال کارکرد کلیه و یا دیابت طول کشیده، دریافت پروتئین به میزان 1- 0.8 گرم به ازای هرکیلوگرم از وزن مناسب تر است.
چربی ها
مصرف چربی ها باید در رژیم غذایی سالمندان کمتر از 80 سال محدود شود. چربی ها در این گروه سنی باید حدود ۳۵- 20% کل انرژی دریافتی در روز را تامین نمایند. چربی ها باید عمدتا از منابع چند غیر اشباعی یا تک غیر اشباعی تامین شوند. سهم چربی اشباع )شامل چربی پنهان در گوشت، انواع روغن جامد؛ نیمه جامد و کره( باید تا حدا کثر 10% انرژی دریافتی روزانه باشد. میزان کلسترول دریافتی روزانه حدا کثر ۳00 میلی گرم در روز و چربی ترانس در حداقل میزان ممکن باش د. در س المندانی که کلس ترول LDL بالا دارند، میزان دریافت کلسترول روزانه حدا کثر 200 میلی گرم در روز و میزان چربی اشباع حدا کثر 7% توصیه می شود.
اما بطور کلی باید در نظر داش ت که محدود کردن ش دید چربی غذا، روی طعم، مزه، بافت و لذت بردن از غذا خوردن تاثیر گذاش ته و اثر منفی بر دریافت غذا، وزن و کیفیت زندگی فرد سالمند خواهد داشت. وضعیت فرد از جهت سلامت و بیماری سهم بزرگی در تصمیم گیری در مورد تجویز رژیم غذایی کم چربی برای فرد مسن دارد. ا گر مصرف غذای این افراد ضعیف باشد، آزاد کردن رژیم غذایی باید در نظر گرفته و توصیه شود. آزادسازی رژیم غذایی اغلب باعث بهبود مصرف غذا می شود. به همین دلیل رژیم غذایی بسیار محدود مانند رژیم غذایی «کم چربی» در افراد مسن می تواند کیفیت زندگی آنها را تحت تأثیر قرار دهد. ا گر مصرف غذا بر وضعیت وزن تأثیر منفی بگذارد، رژیم غذایی محدود اهمیت بیشتری پیدا می کند. همچنین با افزایش سن مقدار توده چربی بدن سالمندان افزایش می یابد و در نتیجه احتمال چاقی و خطر ابتلا به بیماری هایی نظیر افزایش فشارخون، دیابت و بیماری های قلبی و عروقی افزایش می یابد.
کربوهیدرات ها
ح دود 6۵-4۵% از کل کال ری م ورد نیاز روزانه س المندان باید از کربوهیدرات ها تامین ش ود. همچنین لازم اس ت س المندان از منابع کربوهیدرات های پیچیده مانند حبوبات، سبزیجات، غلات کامل و میوه ها برای تامین فیبر و ویتامین ها و املاح ضروری استفاده نمایند .
از آنجا که یبوست یک مشکل شایع در سالمندان است، مصرف منابع فیبر در برنامه غذایی این گروه سنی بسیار ضروری است.
فیبر
فیبرها از انواع کربوهیدرات های پیچیده هس تند. بطور متوس ط مردان به ۳0 گرم و زنان به 21 گرم فیبر در روز نیاز دارند. این ماده برای بهبود عملکرد دس تگاه گوارش و پیش گیری و اصلاح یبوست ضروری اس ت. فیبر محلول در میوه ها و حبوبات باعث کاهش قند و چربی خون نیز می شود .
بهترین منبع فیبر، نوع طبیعی آن است که به میزان فراوان در نان های تهیه شده از غلات کامل، میوه ها و سبزی ها یافت می شود. منابع
غذایی فیبر عبارتند از مغزها، غلات کامل و سبوس دار، سبزی ها و میوه ها. سبوس )در گندم، برنج و سایر غلات( نیز از منابع فیبر است .بدلیل خواص س بوس طبیعی در آرد نان های س بوس دار و وجود انواع ویتامین های گروه B در س بوس، به مصرف نان های سبوس دار مانند س نگک و نان های تهیه ش ده از غلات کامل که در برخی فروش گاه ها عرضه می ش ود تا کید می ش ود. نان های محلی هم معمولا سبوس بیشتری دارند.
در صورت نیاز به مصرف فیبر بیش تر طبق توصیه های مش اور تغذیه، می توان س بوس های تصفیه ش ده بهداش تی بس ته بندی شده درکارخانه را تهیه و به غذاهای مصرفی مانند ماس ت و س الاد اضافه کرد. اضافه کردن س بوس مجزا به نان در نانوایی ها غیرمجاز اس ت زیرا سبوس اضافه شده به نان، علاوه بر ایجاد مشکلات گوارشی، بدلیل اسید فیتیک بالا، جذب ریز مغذی هایی همچون آهن را کاهش می دهد. از طرف دیگر احتمال آلودگی س بوس فله ای بالاس ت. امکان استفاده از سبوس های ویژه خورا ک دام بدلیل نا آ گاهی نانوایان نیز وجود دارد.  تمام داروهایی که همراه غذا قابل مصرف هستند، همراه غذاهای فیبردار نیز می توانند مصرف شوند و داروهایی که باید با فاصله از غذا میل شوند لازم است با فاصله از غذاهای فیبردار مصرف شوند. مدت زمان فاصله گذاری دارو با غذا توسط پزشک معالج تعیین می شود. بطور مثال داروهای ضد انعقاد باید حداقل 2 ساعت با غذا فاصله داشته باشند ولی فاصله زمانی یک ساعت بین مصرف قرص آهن با غذا برای جدب بهتر کافیست .
ریز مغذی های مورد نیاز سالمندان
در سنین سالمندی، علیرغم تلاش برای تأمین مواد مغذی به میزان کافی، عملا با مشکلات بسیاری روبرو هستیم. روند پیری بر نیازهای غذایی نیز تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، در حالی که ممکن است نیاز به برخی مواد مغذی کاهش یابد، برخی از داده ها نشان می دهد که نیاز به سایر مواد مغذی ضروری ممکن است افزایش یابد. بنابراین گاهی نیاز فوری به بررسی مقدار سرمی برخی ریز مغذی ها در افراد سالمند و مقایسه آن با میزان مطلوب برای این گروه وجود دارد .
بر اس اس نیازهای فیزیولوژیک س المندان، به مصرف برخی مواد مغذی تا کید بیش تری می ش ود. در پیوس ت 1 کتاب، برخی منابع ریز مغذی های شایع مورد نیاز سالمندان را مشاهده می کنید.
کلسیم
کلس یم برای حفظ سلامت استخوان ها ضروری اس ت و در صورت کمبود، استخوان ها مستعد شکنندگی )پوکی استخوان یا استئو پروز( می شوند. کمبود کلسیم همچنین می تواند سبب افت فشار خون شود. غذاهای غنی از کلسیم در درجه اول شامل شیر و فراورده های کم چرب آن یعنی ماست، پنیر، کشک کم نمک و دوغ و سپس حبوبات همچون نخود، مغز بادام، برخی سبزی ها مثل انواع کلم، گل کلم ،بروکلی، شلغم و دانه هایی مانند کنجد می باشد .
طبق توصیه س ازمان جهانی بهداش ت، افراد بالای ۵0 س ال لازم است روزانه 1200 میلی گرم کلس یم دریافت کنند. هر لیوان شیر حاوی حدود ۳00 میلی گرم کلس یم اس ت. درصد کمی از س المندان نیاز روزانه خود به کلسیم را می توانند از غذا تامین نمایند. به همین دلیل مکمل یاری با کلسیم در این گروه سنی توصیه می شود.
طبق برنامه کشوری، لازم است کلیه سالمندان حدود نیم یا یک سوم میزان مورد نیاز خود را از طریق مکمل بصورت روزانه یک عدد قرص حاوی 400 یا ۵00 میلی گرم کلسیم یا کلسیم D دریافت نمایند. دریافت روزانه منابع غذایی کلسیم به کلیه سالمندان توصیه می شود.
آنتی اکسیدان ها
آنتی ا کسیدان ها در سبزی ها و میوه های تازه و رنگی وجود دارند. ویتامین های A،C، E و سلنیم، مهم ترین آنتی ا کسیدان ها هستند. آنتی ا کسیدان ها در پیشگیری از سرطان و بیماری های قلبی عروقی و بیماری های التهابی موثرند و از آسیب های ناشی از فرایند ا کسیداسیون در ب دن جلوگی ری کرده، یا از میزان آس یب می کاهند و رادیکال های آزاد را خنث ی می کنند. رادیکال های آزاد عام ل بیماری های ناتوان کننده و پیشرونده ای همچون آرتروز بوده و در آسیب به سلول های عصبی مغز، کاهش قدرت بینایی، تسریع فرایند پیری، تسریع برخی سرطان ها، بیماری های قلبی- عروقی و... نقش دارند.
 ویتامین C یکی از مهمترین آنتی ا کسیدان هاست که در تولید بافت همبند نقش دارد و به سلامت پوست، بهبود زخم و ترمیم استخوان ها و دندان ها کمک می کند. سبزی ها و میوه های تازه بهترین منبع غذایی این ویتامین هستند.
   ناد ت سس  لذنلد    وصت  ییو  و ت عیلم: لوا لصف  2۵
برخی آنتی اکسیدان ها و منابع غذایی آن ها عبارتند از:
                                             آنتوسیانین: بادمجان، انگور و انواع        میوههای بدون هسته مانند شاتوت
  بتا کاروتن: کدو حلوایی، انبه، زردآلو، آلو، هویج، زردک، اسفناج، جعفری، فلفل دلمه ای زرد، نارنجی و قرمز   کاتچین: چای، آب انگور و کا کائو
  مس: غذاهای دریایی، گوشت  کم چربی، شیر و آجیل     کریپتوگزانتین:  فلفلهای قرمز رنگ، کدو و انبه
  فلاونوئیدها: چای، چای سبز، مرکبات، آب انگور قرمز، پیاز و سیب        لوتئین: سبزیجات  پهنبرگ مانند اسفناج و ذرت             لیکوپن:  گوجهفرنگی،  گریپفروت و هندوانه    پلیفنول: آویشن و پونه کوهی
                                                      ویتامینC: انواع مرکبات، کیوی، انبه، اسفناج، کلم بروکلی، گل کلم، انواع فلفل و             توتفرنگی
            ویتامینE: روغن های گیاهی مایع )ذرت، آفتابگردان، سویا، کلزا و...(، روغن  جوانه گندم، آووکادو، آجیل و غلات کامل ویتامین D
در سنین سالمندی توانایی پوست در ساخت این ویتامین در برابر آفتاب کاهش می یابد. همچنین توانایی کلیه ها در تبدیل این ویتامین ب ه ن وع هورمونی فعال و قابل اس تفاده در بدن کاهش می یابد. در ۳0 تا 40 درصد موارد، شکس تگی اس تخوان لگن ب ا عدم کفایت این ویتامین در بدن افراد در ارتباط است زیرا این ویتامین در جذب کلسیم در بدن موثر بوده و به ترا کم استخوان کمک می کند. شواهد جدید نشان داده که ممکن است در برابر بیماری MS، دیابت نوع 2، سرطان، آرتریت روماتوئید و پوکی استخوان نقش محافظتی داشته باشد .
منابع غذایی ویتامینD عبارتند از تخم مرغ، ماهی و غذاهای غنی شده با ویتامین D. محصولات غذایی غنی شده با ویتامینD بخشی از ویتامینD مورد نیاز بدن را تامین می کند. در حال حاضر برخی صنایع لبنی اقدام به غنی سازی شیر و دوغ کرده اند. شیر غنی شده با ویتامین D در بازار غذایی کشور در دسترس است و تشویق خانواده ها به مصرف محصولات غذایی غنی شده مثل شیر و دوغ غنی شده با ویتامین D به تامین این ویتامین کمک می کند.
مقدار مورد نیاز ویتامین D به شرح زیر است:
  600 واحد بین المللی برای افراد تا سن 70 سالگی
  800 واحد بین المللی برای افراد70 سال به بالا
مکمل یاری ویتامین Dبرای س المندان به صورت ماهیانه یک عدد مکمل ۵0 هزار واحدی ویتامین D اس ت که توزیع آن از س ال 1۳94 از طریق ش بکه های بهداشتی درمانی کشور براساس دستور عمل ابلاغی وزارت بهداشت انجام می شود. سالمندان علاوه برمکمل یاری ماهانه، روزانه یک عدد مکمل کلسیم D مطابق با دستور عمل های موجود باید دریافت کنند. در صورت تشخیص کمبود، براساس نتایج آزمایشگاهی )پیوست 2( دوز درمانی توسط پزشک تجویز خواهد شد.
برنامه کشوری استفاده از مکمل های کلسیم و ویتامین D برای گروه سنی بالای ۶۰ سال

میزان ارائه به هر مراجعه کننده	مقدار و طرز دادن دارو	شکل دارو	نام دارو
باتوجه به زمان مراجعه بعدی بصورت ورق یا عدد	ماهی یک عدد قرص ژله ای ۵0 هزار واحدی	پرل	ویتامین D
باتوجه به زمان مراجعه بعدی بصورت ورق یا بسته	روزانه یک عدد قرص حاوی ۵00 میلی گرم کلسیم با یا بدون ویتامین D	قرص	کلسیم/ کلسیم D

کلسیم /کلسیم D
 قرص روزانه یک عدد قرص حاوی ۵00 میلی گرم کلسیم با یا بدون ویتامین D باتوجه به زمان مراجعه بعدی بصورت ورق یا بستهویتامین ₆B
کمبود ویتامین ₆B به علل مختلف در س المندان ش ایع اس ت.  با بالا رفتن س ن، متابولیس م این ویتامین افزایش و جذب آن کاهش
می یابد. از طرف دیگر در سالمندان به علت مصرف نا کافی گوشت، مقدار این ویتامین در بدن کاهش می یابد .
توصیه کنید بطور منظم منابع غنی این ویتامین از جمله انواع گوشت، جگر، شیر، تخم مرغ، حبوبات و غلات کامل )پوست نگرفته( بهاشکال مختلف در برنامه غذایی سالمندان در نظر گرفته شود.
ویتامین ₁₂B
خطر کمبود این ویتامین در سالمندان بدلیل کاهش مصرف منابع آن و کاهش اسید معده که برای جذب این ویتامین در بدن ضروری است بالاست. میزان نیاز به این ویتامین در سالمندان 2.4 میلی گرم در روز می باشد.
ویتامی ن ₁₂B، در حف ظ عملکرد اعص اب، تولید گلبول های قرمز و DNA نق ش دارد. جذب این ویتامین در س المندی کاهش می یابد .منابع غذایی این ویتامین عبارتند از:  غذاهای حیوانی، شیر و لبنیات، گوشت و تخم مرغ )جدول پیوست 1( بنابراین در افرادی که رژیم گیاهخواری مطلق دارند احتمال کمبود این ویتامین بالاست.
بدلیل اهمیت عملکرد این ویتامین در سالمندان و کمبود آن که بطور فیزیولوژیک در این گروه سنی اتفاق می افتد، این ویتامین در هرم غذایی س المندان مورد تا کید قرار گرفته اس ت و توصیه می ش ود منابع غذایی این ویتامین بیش از س ایر گروه های سنی مورد استفاده سالمندان قرار گیرد. در صورت تشخیص کمبود، لازم است مکمل آن توسط پزشک تجویز شود .
اسید فولیک
 کمبود اس ید فولیک نیز معمولا در س المندان ش ایع اس ت. کمبود ای ن ویتامین عامل خطری ب رای ترومبوز عروق ی، آلزایمر و بیماری پارکینسون می باشد. به دلیل ارتباط متابولیسم اسید فولیک و ویتامین ₁₂B، علاوه بر تامین ویتامین ₁₂B به میزان کافی، لازم است از منابع غذایی اسیدفولیک که عمدتا شامل سبزی ها و میوه ها و هم چنین حبوبات می باشند نیز در برنامه غذایی روزانه استفاده شود .
اسیدهای چرب امگا3
اس یدهای چرب ام گا۳ برای کمک به پیش گیری و کنترل بیماری های التهابی، س رطان، آرتریت روماتوئی د و بیماری های قلبی مفید هس تند. همچنین این اس یدهای چرب در کاهش پیشرفت تخریب شبکیه چش م )اختلال در بینایی( موثر هستند. شواهد اخیر نشان داده است که این اسیدهای چرب می توانند خطر آلزایمر را کاهش داده و موجب هوشیاری در مغز شوند. همچنین اسیدهای چرب امگا۳ در کاهش افسردگی موثر هستند .
منابع غذایی اسیدهای چرب امگا ۳ عبارتند از: ماهی های چرب بویژه ساردین، تن، خالمخالی و سالمون. همچنین امگا۳ در تخم کتان ،لوبیای سویا، روغن کانولا و گردو وجود دارد. توصیه می شود که حداقل دو بار در هفته از انواع ماهی بویژه نوع چرب آن استفاده شود.
منیزیم
منیزیم نقش اساس ی در بیش از ۳00 عملکرد فیزیولوژیکی در بدن دارد و بویژه به س لامت قلب، سیستم ایمنی و تقویت استخوان ها کمک می کند. منیزیم یکی از املاح موثر در اس تحکام و مقدار توده عضلانی بدن اس ت. کمبود این عنصر نیز یکی از مش کلات تغذیه ای در سنین سالمندی می باشد و در سالمندان مبتلا به سوء تغذیه و سندرم های سوء جذب نیز بیشتر مشاهده می شود. با افزایش سن، جذب این عنصر در بدن کاهش می یابد و مصرف برخی داروها نیز جذب آن را کم می کند. منابع غذایی این ماده معدنی عبارتند از: غلات کامل، مغزها، آجیل ،لوبیای سویا، دانه کامل ذرت، ادویه ها، سبزی های سبز برگ تیره مانند اسفناج، میوه های تازه، نخود سبز، جگر و گوشت گاو.
روی
مصرف روی در سالمندان معمولا پایین است. بعلاوه ممکن است افراد مسن جذب روی کمتری نسبت به افراد جوان تر داشته باشند .برخی عوامل مانند مکمل های آهن و کلس یم می توانند جذب روی را مختل کرده و یا ترش ح آن را در ادرار افزایش دهند و این مس ئله نیز منجر به کمبود روی در بدن می ش ود. به همین دلیل برای این افراد معمولاً مکمل روی تجویز می ش ود. جگر، گوشت، شیر، حبوبات و گندم از منابع غنی روی می باشند .
برخی از علائم کمبود روی شبیه علائمی است که بطور طبیعی در سالمندی بروز می کند مانند کاهش حس چشایی و انواع درماتیت ها .
همچنین مصرف کم منابع روی سبب اختلال در سیستم ایمنی، بی اشتهایی، تاخیر در التیام زخم و ایجاد زخم های فشاری )مانند زخم بستر( می شود. نیاز روزانه سالمندان به این ریز مغذی، در مردان 11 و در زنان 8 میلی گرم در روز است.

 

لو

لوا

:

ی

:

ت

ذغ

ی

ی

ی

ول

:

و

ذ

وس

غوو

غ

نی

اصد

یی

ی

س

س

و

:

ناد

27

فصل سوم: تغییرات فیزیولوژیک و سوء تغذیه در سنین سالمندی

                                                                                      تغییرات فیزیولوژیک در سنین سالمندی                                                                 

فرایند س المندی تغییرات تدریجی در س اختار و عملکرد موجودات زنده اس ت که با مرور زمان ایجاد ش ده و ناشی از بیماری یا صدماتعمده نیست.  سالمندی معمولا همراه با مشکلات مختلفی است که جنبه های اجتماعی، روانی و فیزیولوژیک را در برمی گیرد. بدیهی است این مشکلات، هزینه های قابل توجهی را به خانواده ها و جامعه تحمیل می کند.
از آنج ا که با افزایش س ن، هم توده بدن و هم میزان متابولیس م پایه کاهش می یابد، میزان نیاز فرد مس ن به ان رژی به ازای هر کیلوگرم وزن بدلیل کاهش فعالیت بدنی به طرز چش مگیری کاهش پیدا می کند. افت کمی نیز در میزان متابولیس م در حال استراحت) Resting Metabolic Rate( رخ می دهد. کاهش متابولیسم در حالت استراحت حاصل کاهش بافت بدون چربی بدن) Lean body mass( بوده که با افزایش سن پدید می آید. مقداری از افت متابولیسم در حالت استراحت به دلیل کاهش توانایی بدن در تولید انرژی است .
کاهش توده بافت نرم عضلانی از سنین حدود ۳0 تا 40 سالگی و کاهش توده چربی از حدود 7۵ سالگی آغاز می شود. کاهش توده عضلانی به ویژه در مردان ش ایع تر اس ت و ممکن اس ت با کاهش وزن تظاهر نکند. با افزایش س ن، تجمع چربی در تنه افزایش می یابد و س بب افزایش خطر بیماری های قلبی-عروقی و متابولیک می شود.
با افزایش سن، نسبت کمر به باسن) Waist-to-hip( افزایش می یابد که این حالت در افراد سیگاری بیشتر است. مطالعات انجام شده در افراد در گروه س نی ۵۵ تا 69 س اله نش ان داده است که این افزایش نسبت، با افزایش مرگ و میر خصوصاً مرگ و میر ناشی از بیماری های عروق کرونر مرتبط است.
   کاهش آلبومین و کلس ترول س رم، از شاخص های مرگ و میر دوران سالمندی هستند زیرا کاهش سطح این دو فا کتور در سرم ارتباط مس تقیم با دریافت کم پروتئین - انرژی داش ته و در پاسخ به افزایش سطح س یتوکین های در گردش مثل فا کتور - تومورنکروزیس یا اینترلوکین- 1 می باشد. سطح سرمی آلبومین کمتر از gr/dl ۳ به شدت با مرگ متعاقب آن ارتباط دارد.
همچنین در س المندان نقش چربی ها حیاتی اس ت. چربی به عنوان عامل موثر در تولید انرژی در زمان قحطی و کم غذایی و محافظت کنن ده در برابر شکس تگی لگن عمل می کند و در حفظ تعادل گرمایی ب دن) Termoregulation( نقش دارد. در جدول زیر بطور خلاصه به عمده ترین تغییرات فیزیولوژیک و پیامدهای آنها در دوران سالمندی اشاره شده است.
تغییرات فیزیولوژیک مرتبط با سن همراه با پیامدهای بالقوه تغذیه ای آنها

پی آمد حاصل شده	تغییرات فیزیولوژیک	سیستم یا عضو
کاهش متابولیسم پایه              افزایش ذخیره داروهای محلول در چربی با نیمه عمر طولانی     افزایش غلظت داروهای محلول در آب	افزایش توده چربی، کاهش آب بدن )دهیدراتاسیون در سالمندی شایع است(	اجزاء بدن
کاهش جذب اسیدفولیک و ویتامین B12              کاهش زیست فراهمی املاح، ویتامینها و پروتئین              پرهیز از مصرف شیر و فراورده های آن همراه با کاهش دریافت ویتامین D و کلسیم	کاهش ترشحات معده، کاهش حرکات معده، کاهش فعالیت آنزیم لا کتاز	دستگاه گوارش
کاهش سرعت سنتز آلبومین   تاخیر در متابولیسم داروها و یا متابولیسم ضعیف آنها	کاهش اندازه کبد و جریان خون آن، کاهش فعالیت آنزیم های متابولیزه کننده داروها	کبد
آلرژی    کاهش مقاومت به عفونت	کاهش عملکرد سلول های T	سیستم ایمنی
کاهش عملکردهای ادرا کی	آتروفی مغزی	سیستم نورولوژیک
کاهش دفع کلیوی متابولیت ها و داروها	کاهش میزان فیلتراسیون گلومرولی	کلیه
تغیی ر آس تانه چش ایی، کاهش توان تش خیص مزه ش ور و ش یرین، افزایش استفاده از نمک و قند              تغییر آستانه حس بویایی و کاهش حس ذائقه، دریافت کم مواد غذایی	کاهش جوانه و پرزهای چشایی، کاهش پایانه های عصبی بویایی	سیستم حسی ادرا کی
افزایش شکستگی	کاهش ترا کم استخوان	سیستم اسکلتی

29سوء تغذیه

عوامل متعددی در سنین سالمندی منجر به کاهش دریافت مواد مغذی شده و در نهایت ایجاد سوء تغذیه می کنند. در اینجا به اختصار به تعدادی از مهمترین و شایعترین علل اشاره کرده و در فصل چهارم به نحوه کنار آمدن با هر یک از این مشکلات می پردازیم:

1. ضعیف شدن حواس از جمله حس چشایی که موجب احساس بی طعم و بیمزه بودن غذاها و تمایل به مصرف بیشتر شیرینی و شوری می ش ود. در این حالت بهتر اس ت مصرف نمک و ش یرینی محدود ش ده و از چاشنی ها بر حسب ذائقه اس تفاده شود. کاهش حس تش نگی و در نتیجه کم آبی بدن با تغییر رنگ ادرار به س مت تیره و پررنگ ش دن همراه است. در این حالت استفاده روزانه از حدود 8 لیوان آب و مایعات که بهتر است نیمی از آن آب باشد توصیه می شود.
2. تهوع، کاهش اشتها و تغییر طعم غذاها که از عوارض جانبی داروها بویژه داروهای مسهل و مدر است و منجر به ممانعت از غذا خوردن و حذف وعده غذایی اصلی می شود. معمولا مصرف داروهای متعدد در سنین بالا زیاد است بطور متوسط سالمندان روزانه ۳ تا 4 دارو مصرف می کنند. بنابر این بر مصرف سه وعده غذایی اصلی تا کید می شود.

۳.  ضعف س لامت دندان ها که ش امل تحلیل لثه ها، افتادن دندان ها، زخم دهان و درد فک ها می باش د. همه این عوامل باعث درد و ناراحتی هنگام جویدن غذا، عدم دریافت کافی غذا و در نهایت سوء تغذیه می شود. مطالعات نشان داده اند، علت ۵0 % سوء تغذیه در سالمندان مشکلات دندانی است. بنابراین بهتر است بافت غذاها نرم باشد.
4. محدودیت و عدم تامین منابع مالی منجر به استفاده از منابع غذایی ارزان قیمت و نا کافی از نظر ریز مغذی ها و در نتیجه سوء تغذیه می شود. آشنایی با گروه های غذایی اصلی و معرفی جایگزین های آنها مطابق با شرایط اقتصادی افراد ضروری است.
۵. مشکلات و ناتوانی های فیزیکی همچون دیسفاژی، تحلیل عضلانی و کم تحرکی منجر به عدم تامین و تهیه غذای کافی شده و باعث تشدید سوء تغذیه می شود. کمک فرزندان و نزدیکان به این افراد برای تهیه غذای مناسب توصیه می شود.

6. کاهش حافظه و دمانس: این وضعیت باعث فراموش ی در زمان خرید، تهیه و خوردن غذا ش ده و یکی از علل س وء تغذیه محس وب می شود. همراهی فرزندان و نزدیکان کمک کننده است.
7. افس ردگی که در اثر حوادث و اتفاقات مختلف زندگی خانوادگی و تنهایی بوجود می آید و منجر به بی تفاوتی در همه امور زندگی ش ده و از جمله سالمند تمایلی به غذا خوردن ندارد. افسردگی عاملی موثر در بروز سوء تغذیه می باشد. در این مورد هم همراهی فرزندان و نزدیکان کمک کننده است.

                                                                                                      سوء تغذیه کم وزنی                                                                                           

بیشترین مشکل تغذیه ای در سنین جوانی و میانسالی چاقی است اما در افراد سالمند مشکل اصلی کاهش وزن و لاغری می باشد. کاهش وزن حتی هنگامی که به صورت خود خواسته انجام شود احتمال شکستگی لگن را افزایش می دهد.
مطالعات نشان داده است رژیم غذایی نا کافی، شاخص توده بدنی پایین) Low Body Mass Index(، کم شدن دور بازو و کاهش آلبومین س رم با شکس تگی لگن ارتباط دارد. اندازه دور س اق پا نیز از ش اخص هایی اس ت که در مواردی که نمایه توده بدنی به هر دلیلی در فرد سالمند قابل اندازه گیری نیست مورد استفاده قرار می گیرد و اندازه کمتر از ۳1 سانتیمتر در قطورترین قسمت دور ساق پا می تواند نشانه ای از س وء تغذیه و تحلیل عضلانی باش د )مراجعه به فصل اندازه گیری ش اخص های آنتروپومتریک( و در پرسش نامه ارزیابی س وء تغذیه سالمندان مورد استفاده قرار می گیرد .
کم وزنی) BMI<21( و کم وزنی شدید ) BMI≤19( خطر عفونت مکرر، مرگ و میر و افت کارآیی را در سالمندان افزایش می دهد. البته BMI پایین می تواند ناش ی از تغییرات متابولیس م به علل مختلف باشد. س  وء تغذیه ان رژی- پروتئین، در سالمندان اثرات سوء بی شماری دارد که عبارتند از زخم های فش اری Ulcer( Pressure(، عفونت، شکس تگی لگن، ناهنجاری های ش ناختی، کم خونی، ضعف عضلانی ،خستگی، ادم و مرگ و میر. علاوه بر آن سوء تغذیه ان رژی- پروتئین سبب تضعیف سیستم ایمنی ب ا افزایش حساسیت تاخیری) Delayed hypersensitivity(، عدم کارکرد تیموس) Thymic involution(، کاهش لنفوسیت های میتوژن) decreased mitogen lymphocyte(، کاهش لنفوسیت های تکثیر کننده، کاهش اینترلوکین2 و کاهش پاسخ های ایمنی می شود.
همچنین س وء تغذیه ان رژی- پروتئین باعث افت قابل توجه تعداد س لول هایT Helper/inducer می شود که این تغییر با عفونت های شایع در سالمندان مرتبط است.

دلایل کاهش وزن
چه ار علت اصل ی کاهش وزن افراد س المند عبارتند از: ب ی اش تهایی) Anorexia(، تحلیل ت وده عضلان ی) Sarcopenia(، لاغری مفرط
 .)Dehydration (و کم آبی )Cachexia(

 )Anorexia of Aging (بی اشتهایی سالمندی .1

 بی اشتهایی فیزیولوژیک یا طبیعی به علت افت فعالیت های سالمندان رخ می دهد. سایر دلایل بی اشتهایی عبارتند از: انزوای اجتماعی ،تغییرات حس چش ایی و بویایی، تغییرات عملکرد دس تگاه گوارش و کاهش هورمون تستوس ترون در مردان که موجب بالا رفتن سطح لپتین می شود.  سوء تغذیه در افراد مسنی که در مستقل غذا خوردن، مشکل دارند در زمانی که غذا توسط اطرافیان به آن ها داده شود به طور چشمگیری نسبت ب ه زمانی که خودشان غذا می خورند کاهش می یابد.
 کاهش حس چشایی که با افزایش سن رخ می دهد لذت غذا خوردن را کم می کند. استفاده از طعم دهنده های غذایی مثل انواع ادویه و آب لیمو باعث افزایش اشتها و وزن گیری می شود. بی دندانی هم مستقیما» سبب کاهش دریافت غذا می شود.
گرلین Ghrelin یک هورمون پپتیدی اس ت که از انتهای معده آزاد می ش ود. این هورمون جذب غذا و آزاد ش دن هورمون رشد را افزایش می دهد و حافظه را بهبود می بخشد. سطح این هورمون با افزایش سن به طور جزئی کم می شود که در بی اشتهایی فیزیولوژیک سالمندی و افت هورمون رشد وابسته به سن نقش دارد. علاوه بر بی اشتهایی فیزیولوژیک، بی اشتهایی پاتولوژیک یا غیر طبیعی نیز در افراد مسن مطرح است.
 برخی از دلایل پاتولوژیک افت وزن بدلیل بی اشتهایی در افراد مسن عبارتند از:
)Digoxin، Theophylline، Cimetidine (دارو درمانی   افسردگی            
 اعتیاد به الکل، بی اشتهایی تاخیری)Anorexia tardive(        پارانویای )نوعی اختلال روانی( سالمندی) Late life paranoia(          مشکلات بلع) Dysphagia (           مشکلات دهانی
  عفونت های بیمارستانی، سل، هایپرتیروئیدیسم، سرطان ها
 مشکلات گوارشی مانند آنتروپاتی گلوتن؛ به معنی حساسیت به پروتئین گلوتن که در نان و فراوده های آن وجود دارد        رژیم غذایی کم نمک، کم کلسترول و سایر رژیم های درمانی         سنگ های کلیه و کیسه صفرا
علت اصلی افت وزن در س المندانی که در ش رایط نامناس ب مانند مرا کز نگهداری س المندان زندگی می کنند افس ردگی اس ت. مصرف داروهای متنوع و متعدد یک عامل مهم در بی اش تهایی محس وب می شود. بس یاری از داروها عوارض زیادی از جمله کاهش یا افزایش اشتها، تغییر حس چشایی، یبوست، ضعف، اسهال و تهوع را بدنبال دارند. مصرف دوز بالای ویتامین ها و املاح نیز می تواند مشابه داروها مش کلاتی را ایجاد نماید. عامل مهم دیگر افت وزن، به علت رژیم های غذایی درمانی نظیر رژیم های کم کلس ترول، کم نمک و دیابتیک است. به طور تقریبی سرطان ها 20% و افسردگی ۳0% از دلایل افت وزن در افراد مسن را تشکیل می دهند.
انواع داروهایی که مصرف آنها شایعتر بوده و موجب بی اشتهایی و یا افت وزن در افراد مسن می شوند عبارتند از: داروهای ضد افسردگی ،داروهای آنتی آریتمی قلب، داروهای کنترل فشار خون، داروهای کنترل چربی خون و آنتی بیوتیک ها 2. تحلیل بافت عضلانی) Sarcopenia(
تحلیل عضلات؛ کاهش ش دید توده ماهیچه با حفظ چربی آن اس ت که به ش دت سبب افت عملکرد ش ده و با مرگ افراد مسن مرتبط است. کاهش توده بافت نرم عضلانی از سنین حدود ۳0 تا 40 سالگی آغاز می شود و بافت چربی به تدریج جایگزین توده عضلانی می گردد .کاهش شدید ماهیچه ها حدودا در 10% افراد بالاتر از 6۵ سال رخ می دهد. کاهش توده چربی نیز از حدود 7۵ سالگی آغاز می شود. کاهش توده عضلانی به ویژه در مردان شایع تر است و ممکن است با کاهش وزن تظاهر نکند. با افزایش سن، تجمع چربی در تنه افزایش می یابد
۳1
و سببافزایش خطر بیماری های قلبی-عروقیو متابولیک می شود.
با افزایش سن در افراد چاق نیز حجم عضلات کم می شود. این افراد با وجود ظاهر چاق بافت عضلانی کمی دارند. دلایل متعددی سبب تحلیل بافت عضلانی می شود که شامل کم شدن تستوسترون و فا کتور رشد شبه انسولین شماره 1)IGF1(، افزایش سیتوکین های پیش التهابی، کاهش فعالیت بدنی، امراض عروق محیطی و کاهش دریافت غذا می باشد.
کاه ش تدریجی دریاف ت کرآتین) Creatin( که نقش وی ژه ای در عملکرد ماهیچه دارد نیز می تواند در مواردی مهم باش د. کاهش تعداد اعصاب سطح ماهیچه ها نیز در سارکوپنیای پاتولوژیک نقش دارد. کاهش تستوسترون نه تنها باعث کاهش سنتز پروتئین بلکه سبب کم شدن تولید سلول های ترمیم کننده ماهیچه ها نیز می شود.
ت وده عضلانی با مش اهده و معاین ه مورد ارزیابی قرار می گیرد. تحلیل عضلانی در بیماری های عضله، عصب، س تون مهره ها و در کاهش عمومی وزن بدن طی س وء تغذیه، بیماری های پیشرفته مغزی و بیماری های سیستمیک اتفاق می افتد. در پدیده سالمندی طبیعی ،تحلیل خفیف عضلانی که عضلات داخلی دست، پا، ساق پا و کمربند شانه را درگیر می کند ممکن است با ضعف همراه نباشد. علت سوء تغذیه معمولا چند عاملی اس ت و معمولا متعاقب اختلالی در اش تها، دسترسی به غذای مناسب یا عملکرد بلع ایجاد می شود. عملکرد ضعیف افراد و اختلالات ش ناختی یا مس ائل مالی و اجتماعی نیز ممکن است دریافت غذایی سالمندان را محدود کند. برخی شرایط نیز در جویدن و یا بلع س المندان اختلال ایجاد می کنند مثلاً س کته مغزی یا عدم سازگاری دندان های مصنوعی می تواند به سوء تغذیه فرد منتهی شود و لازم است مداخله اصلاحی صورت گیرد. مداخلات شامل مشاوره تغذیه و مکمل یاری دهانی یا روده ای در شرایط خاص می باشد. دریافت مقادیر کافی پروتئین و انرژی سبب کاهش عوارض و مرگ و میر بویژه در سالمندان بستری می شود.
3. لاغری مفرط) Cachexia(
 لاغری مفرط عبارتست از کاهش شدید توده بدون چربی بدن به همراه افت چربی بدن که در جریان بیماری ها به وجود می آید. لاغری مفرط می تواند همزمان با دریافت انرژی کافی نیز رخ دهد. علت اصلی این مشکل، زیاد شدن سیتوکین) Cytokine( می باشد. سیتوکین ها سنتز پروتئین در ماهیچه ها را کاهش می دهند.
س یتوکین ها همچنین فعالیت لیپوپروتئین لیپاز را در کبد کاهش می دهند که س بب لیپولیز و کاهش حرکات دس تگاه گوارش می شود .بس یاری از بیماری ها با لاغری مفرط ارتباط دارند. برخی از این بیماری ها عبارتند از س رطان، آرتریت روماتوئید، نارس ایی کلیه، سندرم نقص سیستم ایمنی) AIDS(، عفونت ها و بیماری های انسدادی ریه. شیوع AIDS با بالا رفتن سن نیز افزایش می یابد.

)Dehydration (کم آبی .4

 با افزایش س ن، حس تش نگی کاهش می یابد. این عامل افراد مسن را زمانی که در معرض تب یا هوای گرم قرار می گیرند مستعد کم آبی )Dehydration ( می کند. معمولا نسبت نیتروژن اوره خون) BUN( به کراتینین بالاتر از 20 به 1، شاخصی برای کم آبی بدن است. ا گرچه در افراد مسن تر این امر می تواند در اثر خونریزی دستگاه گوارش، نارسایی احتقانی قلب و نارسایی کلیوی نیز رخ دهد.
 در بعض ی افراد مس ن مبتلا ب ه بیماری قلبی، درجات خفیف کم آبی بدن برای پیش گیری از نارس ایی قلبی علامت دار ضروری اس ت .سطح بالای سدیم، شاخص بهتری از کم آبی در افراد مسن است. تشخیص کم آبی در افراد مسن با اندازه گیری اسمولالیته سرم تعیین می شود. مصرف 8 لیوان مایعات در روز برای ممانعت از کم آبی بدن کافی است.
تشخیص سوء تغذیه کم وزنی
با توجه به اینکه شاخص نمایه توده بدنی به تنهایی و بدون در نظر گرفتن سایر شاخص ها، برای سالمندان ملا ک کاملی برای تشخیص سوء تغذیه نمی باشد، تشخیص سوء تغذیه بر اساس وجود یکی یا بیشتر از معیارهای زیر صورت می گیرد:
    کاهش وزن ناخواسته مساوی یا بیشتر از ۵% طی یک ماه یا 10% طی شش ماه اخیر؛ که بر مبنای وزن ثبت شده قبلی و در صورت نبود گزارش، بر اساس گفته خود فرد تعیین می شود. لازم است به دهیدراتاسیون )کم آبی(، ادم و خروج سرم از رگ ها که بر وزن فرد اثرگذار است نیز توجه شود.
    BMI کمتر از 21. البته نمایه توده بدنی مساوی یا بزرگتر از 21 نیز سوء تغذیه را منتفی نمی کند. مانند فرد چاقی که اخیراً وزن از دست داده است. این شاخص به تنهایی نمی تواند ملا ک سوء تغذیه قرار گیرد.
   سرم آلبومین کمتر از ۳.۵ گرم در دسی لیتر. این یافته نیز اختصاصی نیست اما عامل پیش بینی کننده برای مرگ و میر و ناتوانی افراد اس ت. در دو مورد دیگر نیز کمک کننده اس ت: 1-س رم آلبومین طبیعی علیرغم وجود سوء تغذیه که بدنبال کمبود مصرف یک ماده غذایی ایجاد می شود و 2- افت سریع سطح سرمی آلبومین بدنبال سوء تغذیه همراه با التهاب و افزایش کاتابولیسم ) بالارفتن سرعت تجزیه و تخریب سلولی(
  امتیاز کلی MNA کمتر از 17  
برای تشخیص سوء تغذیه شدید یکی یا بیشتر از فاکتورهای زیر باید وجود داشته باشد:
  کاهش وزن ناخواسته بیشتر یا مساوی 10% طی یک ماه یا بیشتر یا مساوی 1۵% طی 6 ماه            BMI  کمتر از 19            سرم آلبومین کمتر از ۳ گرم در دسی لیتر
علل پاتولوژیک بی اش تهایی که به طور غیر مس تقیم س بب کاهش وزن و سوء تغذیه می شوند نیز باید در تشخیص وجود سوء تغذیه در سالمندان مد نظر قرار گیرد. به طور مثال افسردگی علاوه بر تغییر اشتها، بر هضم و تعادل انرژی و وزن هم اثر دارد.
بعد از تش خیص زود هنگام لازم اس ت جهت انجام مداخلات تغذیه ای مناسب برای پیشگیری از تخریب بیشتر بافت ها و خطرات آن در سالمند، ارجاع به موقع از طرف پزشک به کارشناس تغذیه صورت گیرد.
مداخلات تغذیه ای برای سوء تغذیه کم وزنی
مداخله تغذیه ای برای کم وزنی در س المندان با هدف افزایش وزن عبارتس ت از افزایش دریافت پروتئین، انرژی و مایعات. در این افراد تغذیه به دفعات مکرر در روز توصیه می شود .
توصیه های کلی در مبتلایان به سوء تغذیه عبارتند از:
   رژی م غذای ی باید حاوی مقادیر مناس بی از مناب ع غذایی آهن و روی مانند جگر، انواع گوش ت، انواع حبوبات مانند نخود س بز، نان سبوس دار مانند نان جو و سنگک و شیر و لبنیات باشد.
   برنامه غذایی و میان وعده ها را بر اس اس اش تها و میل و رغبت فرد س المند تنظیم نمایید. بهتر است به فاصله هر ۳-2 ساعت میان وعده ای میل نمایند.
 مصرف منابع کلسیم، ویتامین های D و B12 و یا مکمل های آن توصیه می شود.
  روزانه 8-6 لیوان مایعات )آب، شیر، چای کم رنگ، دوغ کم نمک، آب میوه طبیعی و...( بنوشند.
 مصرف روزانه 6-۵ وعده غذای سبک که قابل پذیرش تر از سه وعده غذای اصلی است توصیه می شود.
  تنوع در مصرف روزانه مواد غذایی رعایت شود به این معنی که در روزهای متوالی غذاهای مشابه و تکراری مصرف نکنند.
   میانگین کالری دریافتی روزانه در مردان و زنان بالای ۵1 سال به ترتیب 2200 کیلوکالری و 1900 کیلوکالری می باشد. احتمال سوء تغذیه در افرادی که کمتر از 1۵00 کیلوکالری در روز مصرف می کنند افزایش می یابد. برای تامین کالری کافی بویژه زمانی که فرد سالمند قادر به مصرف حجم غذایی بیشتری نیست، باید مکمل های غذایی تامین کننده انرژی و پروتئین مصرف شود.
    مصرف مقادیر کافی گوشت بر اساس وضعیت چربی، فشار خون و اسید اوریک توصیه شود. در صورت ابتلاء به آنمی حتماً گوشت قرمز به میزان مناسب در برنامه غذایی گنجانده شود. مصرف روزانه g/kg 1.2 -1 پروتئین برای سالمندان سالم و ۵.1- 1.2 گرم پروتئین به ازای هر کیلو گرم وزن بدن سالمند مبتلا به بیماری حاد یا مزمن و یا سوء تغذیه توصیه می شود. در این خصوص می توان از مکمل های غذایی پر پروتئین نیز در کنار منابع غذایی پروتئین در مواردی که فرد قادر به خوردن مقادیر بیشتری از غذا نیست استفاده کرد.
 روزانه به طور مرتب حداقل 2 واحد میوه و ۳ واحد سبزی مصرف کنند. در صورت مشکلات گوارشی و دندانی به صورت پخته مصرف شوند.
   میزان میوه و سبزی مصرفی نباید در حدی باشد که سبب کاهش اشتها و یا مشکلات گوارشی شود. همچنین در این گروه از سالمندان به خصوص در صورت وجود مشکلات دندانی و گوارشی بهتر است سبزی ها به شکل پخته همراه با کمی روغن زیتون و یا انواع پنیر برای هضم راحت تر و انرژی بیشتر و میوه ها به شکل کمپوت کم شیرین مصرف شود .
 سبزی هایی نظیر گوجه فرنگی، هویج و گل کلم به عنوان میان وعده به شکل خام در سالاد و یا به شکل بخار پز یا آب پز میل شود .
 از غذاهای تهیه شده با سبزی ها )انواع آش، سوپ، برخی از خورش ها و...( بیشتر استفاده شود.
۳۳
   برای افزایش اش تها در س المندان لاغر، غذا در بشقاب بزرگتر کشیده شود و از سبزی های رنگی )هویج، گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای ،نخود فرنگی، ذرت و...( در غذا استفاده شود.
   مصرف غذاهایی که تهیه آنها آس ان اس ت مانند فرنی، ماست و خیار حاوی کشمش و گردو، شیربرنج، پوره تخم مرغ، سیب زمینی و شله زرد برای تکمیل انرژی دریافتی توصیه می شود.
 استفاده از غذاها و نوشیدنی های غنی شده )با انواع ویتامین ها و املاح( مثل شیر و دوغ غنی شده با ویتامین Dتوصیه می شود.
    کمبود ویتامین D در سالمندان نیز شایع است. بر اساس دستور عمل های موجود توصیه کنید سالمندان ماهانه یک عدد مکمل ۵0 هزار واحدی ویتامین D مصرف کنند. هم چنین مصرف روزانه مکمل کلسیم توصیه می شود. علاوه بر مصرف مکمل، قرار گرفتن دست و پا در مقابل نور مستقیم آفتاب 10 تا 1۵ دقیقه در روز تا حد کمی می تواند به تامین ویتامین D مورد نیاز بدن کمک کند .
   در صورت وجود دیسفاژی، غذاها باید به شکل خرد و یا نرم و پوره شده استفاده شوند. در زمان غذا خوردن نیز باید بدن در وضعیت مناسب، در حالت نشسته و راست قرار داشته باشد.
    در صورت وجود زخم بس تر؛ رژیم غذایی پرکالری، پر پروتئین همراه با مکمل ویتامین حاوی ویتامین C و ویتامین E، روی و مایعات کافی برای ترمیم زخم ها و تشکیل بافت جدید توصیه می شود.
  به تداخل داروها و مکمل ها با هم و با مواد غذایی توجه شود.
توجه: یکی از بهترین توصیه ها برای مقوی و مغذی کردن غذا، اضافه کردن غلات جوانه زده )جوانه گندم، ماش یا عدس( و یا پودر غلات جوانه زده در برنامه غذایی می باشد. مصرف جوانه غلات؛ دریافت انرژی، پروتئین و ریزمغذی های غذا را افزایش می دهد .
روش های مختلف افزودن انواع جوانه غلات به غذا
 استفاده از جوانه غلات و حبوبات مثل جوانه گندم و جوانه ماش در انواع سالاد        استفاده از جوانه غلات و حبوبات در انواع سوپ ها و آش ها
  اضافه نمودن پودر جوانه غلات و حبوبات در انواع سالاد، ماست، ماست خیار و...
برای افزایش دریافت انرژی و پروتئین در سالمندان
  می توان کمی پودر شیر خشک یا پودر مکمل های غذایی به غذاهایی مانند شیر، ماست، سوپ یا فرنی اضافه کرد.
 تخم مرغ آب پز در صبحانه یا میان وعده و یا همراه با غذا هایی همچون عدس پلو یا رشته پلو میل شود .
    در سالمندان مبتلا به دیابت، فشار خون بالا، بیماری های قلبی و کلسترول بالا، بیش از ۳ عدد زرده تخم مرغ در هفته مصرف نشود ولی برای س المندان س الم مصرف یک تخم مرغ کامل در روز بلامانع اس ت. در مصرف س فیده تخم مرغ در این بیماران محدودیت وجود ندارد و می توانند یک سفیده کامل تخم مرغ که حاوی پروتئین کاملی است، در هر روز مصرف نمایند.
  انواع مغز ها )گردو، پسته، بادام و...( بصورت پودر شده بطور ساده یا همراه مواد غذایی بعنوان میان وعده میل شود.
 از انواع حبوبات به اشکال مختلف از جمله در خورش ها، آش ها، آبگوشت و خورا ک ها مانند خورا ک عدسی و لوبیا و غیره استفاده شود.
    از گروه نان و غلات مانند نان، برنج، انواع رش ته، بلغور جو و گندم به مقدار بیش تر استفاده شود. سالمندان لاغر می توانند روزانه تا 11 س هم از مواد این گروه مصرف کنند. به طور مثال می توانند از نان همراه س ایر مواد غذایی مانند برنج، کوکو، تخم مرغ، خورا ک لوبیا ،عدسی و... استفاده کنند.
 از سیب زمینی آب پز در انواع غذاها و یا در میان وعده ها استفاده کنند.
   حداقل دو میان وعده شامل نان و پنیر، نان و سیب زمینی، نان و تخم مرغ، نان و خرما، نان روغنی، نان شیر مال همراه با یک لیوان شیر و انواع میوه در فواصل وعده های اصلی غذایی استفاده کنند.
 روغن زیتون داخل سالاد اضافه کنند.
   از گروه لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر و بستنی کم خامه بعنوان میان وعده به اشکال مختلف )بیسکویت و شیر، نان و ماست، نان و پنیر، شیربرنج، فرنی و...( استفاده شود. در صورت عدم تحمل شیر حتماً روزانه حداقل دو لیوان ماست مصرف شود. سالمندان لاغر می توانند روزانه ۳ تا 4 سهم از مواد این گروه مصرف کنند.

                                                                                                    سوء تغذیه چاقی                                                                                              

چاقی )نمایه توده بدنی ۳0 و بزرگتر( عامل اصلی بیماری های قابل پیشگیری و مرگ زودرس است که با افزایش خطر بیماری کرونر قلب ،دیابت نوع 2، سرطان های آندومتر، روده بزرگ، پستان و سایر سرطان ها، آسم و سایر مشکلات تنفسی، آرتروز و ناتوانی همراه است. چاقی باعث کاهش تدریجی عملکرد بدن می شود که ممکن است منجر به افزایش آسیب پذیری شود.
درمان کاهش وزن توام با حفظ عضله و توده اس تخوانی به س المندان چاق توصیه می شود زیرا عملکرد فیزیکی و کیفیت زندگی را بهبود می بخشد و دوز مصرفی داروهای متعدد پزشکی را کاهش می دهد. در افراد بالاتر از 70 سال، حفظ وزن و نه کاهش وزن مورد نظر می باشد زیرا وزن اضافی در این س نین در واقع یک مزیت اس ت و اس تانداردهای BMI طبیعی برای آنها مناس ب نیست. کاهش وزن کمتر از 10% کل وزن بدن در طی 6 ماه، هدف اولیه برای افراد مناسب برای مداخلات کاهش وزن با اعمال محدودیت کالری ملایم و افزایش فعالیت بدنی می باشد.
کم تحرکی خطر مرگ را در مردان 28% افزایش می دهد. این خطر در زنان دو برابر مردان است. از آنجائی که اصلاح سوء تغذیه مشکل است تشخیص زودرس آن از اهمیت به سزائی برخوردار می باشد و با مداخلات تغذیه ای زودهنگام می توان از بدتر شدن وضعیت فرد سالمند پیشگیری کرد. نمایه توده بدنی بالا الزاماً خطر مرگ و میر را افزایش نمی دهد. حساسیت) Sensitivity( شاخص نمایه توده بدنی بالا ولی اختصاصی بودن آن) Specificity( پایین است به طوری که حتی دیده شده شانس زنده ماندن بیش از ۵ سال در سالمندان بیمار با نمایه توده بدنی بین 24 تا ۳0 سال بیشتر است .
فا کتورهای خطر تهدید کننده س لامت س المندان عبارتند از: فش ارخون بالا ،LDL بالا ،HDL پایین، تری گلیس یرید بالا، قند خون بالا )دیابت(، سابقه خانوادگی بیماری های قلبی، بی تحرکی و استعمال دخانیات. در صورتی که LDL فردی از 1۳0 بیشتر شود ریسک فا کتور بیماری های قلبی -عروقی محسوب شده ونیازمند پیگیری می باشد .LDL باید کمتر از mg/dl 100 باشد.
چاق ی س ارکوپنیک: از دس ت دادن ت وده عضلانی بدون چربی در افراد مس ن با بافت چرب ی اضافی منجر به ایجاد چاقی س ارکوپنیک می ش ود. ترکیب افزایش وزن و کاهش حجم عضلانی س بب کاهش بیشتر فعالیت بدنی ش ده و به نوبه خود سارکوپنی را تسریع می کند .سبک زندگی بسیار کم تحرک در افراد چاق، مهمترین عامل کاهش کیفیت زندگی است. انتخاب سبک زندگی بی تحرک می تواند منجر به سندرم مرگ بی تحرک) SeDS( شود. سبک زندگی بی تحرک سطحی از کم تحرکی است که زیر آستانه اثرات مفید فعالیت بدنی منظم یا به عبارت ساده تر، مصرف کمتر از 200 کالری با فعالیت بدنی در روز تعریف می شود.
توصیه های تغذیه ای برای سالمندان دارای اضافه وزن یا چاق
   به علت اینکه در بعضی از بیماران کاهش وزن یا چربی بدن آسان نیست باید پیشگیری از اضافه وزن را در اولویت قرار داد. این اقدام خصوصاً برای افرادی که اضافه وزن دارند توصیه می شود.
 در صورتی که علت افزایش وزن، احتباس آب در بدن به علت بیماری باشدکاهش مصرف نمک را توصیه کنید.
   در افرادی که کلسترول بالا دارند برای کاهش LDL خون، رژیم غذایی با محدودیت مصرف چربی های جامد و کلسترول کمتر از 200 میلی گرم در روز توصیه کنید.
   در صورت بالا بودن تری گلیس یریدها تا کید کنید مصرف مواد ش یرین، قند و ش کر، مواد نشاسته ای و انواع چربی ها را کاهش دهند )حدا کثر ۳0% از کل کالری مورد نیاز روزانه بدن از چربی ها تامین شود به شکلی که بیشترین مقدار آن از منابع غیر اشباع باشد(. علت افزایش وزن ناخواس ته به همراه افزایش تری گلیس یرید خون می تواند محدودیت مصرف چربی نیز باش د زیرا افرادی که رژیم غذایی ش دید بدون چربی را رعایت می کنند کربوهیدرات )ش امل قندهای س اده نظیر قند و شکر و مواد نشاسته ای مانند نان، برنج، سیب زمینی و...( بیشتری مصرف می نمایند که ناخواسته سبب افزایش وزن می شود. بنابراین به جای تا کید زیاد به کاهش مصرف چربی و کلسترول بهتر است مصرف انواع غذاها از گروه های غذایی مختلف و به میزان متوسط و متعادل را توصیه کنید.
۳۵

                                                                                        )Dysphagia (اختلال بلع                                                                                          

با توجه به اهمیت و شیوع این مشکل در سالمندان که بطور مستقیم بر تغذیه سالمندان اثر می گذارد، لازم است مراقبین و افرادی که با سالمندان زندگی می کنند با این اختلال و راهکارهای بهبود آن آشنایی کافی داشت باشند. بلع شامل سه مرحله دهانی، حلقی و مربوط به مری می باشد که در هر سه مرحله باید درست انجام شود تا فرد دچار خفگی و آسپیراسیون مواد به داخل نای و ریه ها نشود.
علائمی مانند سرفه، گرفتگی راه بلع و خفگی از علائم اختلال در بلع است. مصرف کم و نامناسب مواد غذایی، بی اشتهایی، کاهش وزن ،کمبود ریز مغذیها، سوء تغذیه پروتئین انرژی و کم آبی نیز از علائم کلیدی اختلال بلع طول کشیده است.
اختلال بلع در سالمندان به دلایل مختلف ایجاد می شود که شایعترین های آن عبارتند از:
س المندی و افزایش س ن، آش الازی ) اختلال در بازش دن دریچه بین مری و معده (، آلزایمر، سکته و فلج مغزی، نارسایی احتقانی قلب ،تروما و ضربه به مغز، تروما به مسیر بلع غذا، سرطان های سر و گردن، دیستروفی عضلانی، اختلالات ریوی، اختلالات معده، سرطان های دستگاه گوارش و...
حواس پرتی و یا صحبت کردن در زمان صرف غذا خطر آسپیراس یون را در این افراد افزایش می دهد. س رفه و طولانی ش دن زمان صرف غذا ممکن است بدلیل ضعف عضلات صورت، زبان و حفره دهان باشد. تغییر قوام غذا و مناسب کردن آن برای مصرف، می تواند کمک کننده باشد.
در دیسفاژی )اختلال در بلع( اهداف تغذیه ای زیر مد نظر است:

1. ارزیابی سطح توانایی فرد برای استفاده از مواد غذایی با قوام های مختلف
2. مشخص کردن مرحله دیسفاژی )مرحله دهانی، مرحله حلقی و مرحله مربوط به مری(

۳. افزایش قوام نوشیدنی ها برای جلوگیری از آسپیراسیون مایعات
4. مراقبت از سالمند در زمان بلع غذا و نوشیدن برای جلوگیری از آسپیراسیون و پریدن غذا و نوشیدنی به حلق و ایجاد خفگی
۵. استفاده از غذاهایی که مکانیسم بلع را تحریک می کنند

6. جلوگیری از کاهش وزن و تلاش برای بازگرداندن وزن از دست داده شده
7. تغیی ر ش کل و قوام غذا به صورت خرد ش ده، پوره و نرم ش ده که به ف رد در جویدن و بلع غذا کمک کرده و ان رژی کمتری از فرد برای جویدن و بلع غذا صرف کند.
8. تهیه غذای آبدار یا اضافه کردن آب به غذا برای هیدراته کردن فرد
9. اصلاح ریزمغذی ها در صورت کمبود
10. پیشگیری از زخم بستر ناشی از تغذیه ضعیف و کاهش وزندر این افراد لازم است نکات زیر در نظر گرفته شود:

1. تغییرات لازم در نحوه آماده سازی غذا مانند اضافه کردن سس های ملایم و عصاره گوشت به غذا و یا قطعه قطعه کردن غذا برای کنترل بلع باید ایجاد کرد.
2. برای افرادی که دهان چسبنده دارند، ترشحات بزاق کاهش یافته یا خشکی دهان دارند؛ غذاهای آبکی مانند آبگوشت، عصاره مرغ و گوشت یا آب به غذا اضافه شود.

۳. نیازه ای س المندی با بیماری همراه و یا مش کل در بلع که انرژی و پروتئین کافی دریافت نمی کند ح دود یک و نیم برابر مصرف پایه انرژی ) BEE( با 1.2 تا ۵.1 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن در صورت تحمل در نظر گرفته شود. لازم است وضعیت کبدی، کلیوی و قلبی کنترل شود.
4. با انتخاب دقیق غذاها از اسپیراس یون پیشگیری ش ود: غذاهای غلیظ، نرم و پوره شده بجای مایعات رقیق. قوام مواد به حد عسل ،نکتار میوه ها و یا پوره رسانده شود.
۵. گوشت را می توان با پوره سیب زمینی یا همراه آبگوشت، نرم و میل کرد.

6. رژیم غذایی را به سمت رژیم نرم هدایت کنید.
7. از مصرف مایعات و نوشیدنی های بسیار داغ، کافئین و غذاهای تند و حاوی فلفل پرهیز کنید.
8. از مصرف گوشت های سفت مانند استیک باید پرهیز کرد.
9. از دادن غذاهایی که امکان پریدن در حلق و خفگی را داش ته یا کنترل آنها س خت است مانند ترشی، سرکه و غذاهای ترش، غذاهای خش ک و یا چیپس ی مانند کرا کرها، ماهی های استخوان دار، گوشت های سفت، کره بادام زمینی چس بنا ک، موز، غذاهای پوره ای رقیق که به راحتی آسپیره می شوند، غذاهایی که قوام متغیر دارند، نوشیدنی ها و میوه های بسیار شیرین که بزاق را افزایش می دهند خودداری کنید.
10. برای کاهش تولید بزاق، غذاها را همراه مقدار کمی مایعات، آبدار کنید. کره اضافه، سس ملایم و آب گوشت برای این منظور مناسب هستند.
11. در صورت عدم مصرف کافی غلات کامل، میوه و سبزی، لازم است فرد از نظر کمبود فیبر و ویتامین های A و C پایش و مراقبت شود.
12. از غذاهایی که براحتی آس پیره می ش وند مانن د ذرت بوداده، غلات بوداده مانن د غلات صبحانه، دانه ها، حبوب ات و مغزها، ذرت ،کرفس، آناناس و سایر میوه ها و سبزیجاتی که پولپ فیبری دارند اجتناب کنید.
13. گاهی نان خشک حتی در ساندویچ ها هم می تواند مشکل ساز شود.
14. برای کاهش حساسیت دهانی، از غذاهای سردتر استفاده کنید.
15. برای تشکیل لقمه منسجم تر داخل دهان، از غذاهای با قوام نیمه جامد استفاده کنید.
16. در صورت وجود س وزش ش دید دهان، از مصرف غذاهای ترش و اس یدی مانند ترش ی و س رکه پرهیز کرده و از غذاهای نرم با درجه حرارت ملایم استفاده کنید.
17. در صورت وجود تاخیر یا نبودن رفلکس بلع، از غذاهای خیلی سرد یا خیلی گرم و تند که می تواند به تحریک اعصاب ناحیه و عملکرد بهتر کمک کند استفاده کنید. برخی غلیظ کننده های مایعات هم می تواند در این زمینه کمک کننده باشد. در این شرایط، مصرف برخی غذاهای چسبنا ک نیز توصیه می شود.
18. سبوس خرد شده غلات یا محصولات تغذیه لوله ای پرفیبر می تواند به بهتر شدن یبوست کمک کند.
19. مسوا ک زدن بعد از صرف غذا به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک کرده و برای مراقبت از سلامت دهان مهم است.

 )Dysgeusia & Hyposmia(اختلال چشایی و بویایی                                                        

اختلالات حس ی، افراد را با درجات مختلف تحت تأثیر قرار می دهد. ژنتیک، محیط و س بک زندگی بخش ی از علل کاهش توانایی حسی را تشکیل می دهند. تغییرات وابسته به سن در حس چشایی، بویایی و لامسه می تواند منجر به کاهش اشتها و محدودیت انتخاب غذا ش ود. تغییر در طعم غذا، تغییر حس چشایی) dysgeusia(، از دس ت دادن حس چشایی و کاهش احساس بویایی) hyposmia( ناشی از افزایش سن است و نازک شدن اپیتلیوم و کاهش تولید مجدد سلول های گیرنده بویایی منجر به اختلال در عملکرد می شود. داروها نیز می توانند به اندازه افزایش س ن نقش داش ته باشند. علل دیگر مانند فلج بل )فلج عصب زوج هفتم مغزی یا عصب صورتی منجر به فلج بل) Bell s palsy( می شود. در این حالت عضلات صورت به صورت نا گهانی و به طور موقت فلج می شوند، اغلب تنها یک طرف صورت را گرفتار می کندٰ. درگیری عصب صورتی معمولاً به تنهائی یک بیماری نیست بلکه علامتی از یک بیماری دیگر است مانند عفونت، آسیب یا تومور عصب صورتی. فلج خودبخودی عصب فاسیال بدون شواهد سایر بیماری ها، فلج ایدیوپاتیک بل نامیده می شود(، آسیب به سر ،دیابت، بیماری های کبد یا کلیه، فش ار خون بالا، بیماری آلزایمر و پارکینس ون، کمبود روی یا نیاس ین. زخم های دهانی درمان نش ده ،پوسیدگی دندان، ضعف بهداشت دندان یا بینی و سیگار کشیدن نیز می توانند این حس ها را کاهش دهند.
بدلیل بالاتر بودن آس تانه احس اس چش ایی و حس بویایی، افراد مسن ممکن است نمک بیشتری به غذا اضافه کنند، که تأثیر منفی بر سلامت افراد دارد .
طعم و بو باعث تحریک تغییرات متابولیک در ترش حات بزاق، اس ید معده، ترشحات لوزالمعده و افزایش سطح انسولین در پلاسما شده و آنها را مختل می کند و به همین دلیل با کاهش تحریک حواس در این س نین روبرو هس تیم. کاهش چش ایی جدید علامتی اس ت که می تواند با عفونت ویروس کرونا رخ دهد. باید حس چشایی پس از برطرف شدن علائم دیگر بهبود یابد، اما ا گر برطرف نشد، باید با پزشک

  ناد :وسس ییی اصد نیغغوووسذو   :ول یییذغ ت  : ی  :لوا لو  ۳7
معالج مشورت کرد.
داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها و قرص های کاهش کلسترول و فشار خون، گاهی می توانند طعم غذا را تغییر دهند. برخی داروها مانند داروهای کاهنده فشار خون، افسردگی و مشکلات کنترل مثانه می توانند دهان را نیز خشک کنند. داشتن دهان خشک می تواند باعث کاهش طعم و مزه غذا شود و بلع آن را نیز سخت کند. در این صورت لازم است با پزشک مشورت شود .
بیماری های لثه، عفونت دهان و یا مشکلات مربوط به دندان مصنوعی می تواند باعث ایجاد طعم بد دهان شود که باعث تغییر طعم غذا می شود. مسوا ک زدن، استفاده از نخ دندان و استفاده از دهان شویه می تواند از بروز این مشکلات جلوگیری کند. ا گر دهان بد مزه است و بهبود نمی یابد لازم اس ت با دندانپزش ک مشورت شود. سیگار کشیدن نیز می تواند سبب تضعیف حس چشایی شود. ترک استعمال دخانیات ممکن است کمک کننده باشد.
جهت تحریک حس چشایی و بویایی توصیه می شود:

1. رنگ و بافت غذا را اضافه کنید تا غذایتان جالب تر ش ود. به عنوان مثال، س عی کنید از س بزیجات با رنگ روش ن مانند هویج، سیب زمینی شیرین، کلم بروکلی و گوجه فرنگی استفاده کنید .
2. غذای خود را با کمی کره، روغن زیتون، پنیر، آجیل یا گیاهان تازه مانند مریم گلی، آویشن یا رزماری میل کنید .

۳. برای افزایش مصرف روی در رژیم غذایی، خردل، فلفل تند، پیاز، سیر، زنجبیل، ادویه های مختلف یا آبلیمو به غذای خود اضافه کنید .
4. غذاهایی دلخواه و باب میل خود را بیشتر میل کنید.
۵. غذای سرد مانند ماست و دسر بخورید. غذای سرد معمولا طعم بهتری نسبت به غذای گرم دارد.

6. مایعات زیادی از جمله آب، چای کم رنگ، آب میوه و دم نوش زنجبیل بنوشید.
7. غذاهای جدید را امتحان کنید.
8. دندان های خود را قبل و بعد از غذا مسوا ک بزنید.
9. ا گر غذا طعم ملایمی دارد، غذاها را طعم دار کنید یا ادویه به غذاها اضافه کنید.

 

فصل چهارم: راه حل های ساده برای دسترسی به غذای سالم )دسترسی اقتصادی و فیزیکی(

مقدمه
 امروزه نقش ریز مغذی ها در رژیم غذایی، در حفظ سلامت وپیشگیری از بیماری های غیروا گیر بیش از پیش مشخص شده است. کمبودریز مغذی ها اغلب در افراد س المند به دلیل عوامل مختلفی مانند کاهش ناتوانی در مصرف مواد غذایی و یا عدم مصرف گروهی از مواد غذایی مانند میوه ها، س بزی ها و یا گوش ت اتفاق می افتد. عامل دیگر قیمت غذاهای غنی از ریز مغذی ها است که مصرف آنها را در این گروه سنی که عمدتا از لحاظ اقتصادی دسترسی کمتری دارند با مشکل مواجه می سازد .
در افراد مسن اغلب ضعف عملکرد سیستم ایمنی نیز وجود دارد که افراد را بیشتر در معرض بیماری و مرگ و میر قرار می دهد. دیگر تغییرات چش مگیر مرتبط با س ن شامل از دس ت دادن قوای شناختی و مشکلات بینایی است که همه در س لامتی و عادات غذایی افراد اثر گذار هستند. همچنین بسیاری از افراد مسن در انتخاب و خوردن غذای مناسب با مشکل مواجه هستند.
 در اینجا به بخشی از شایع ترین مشکلات اشاره شده و راه حل های مناسب ب رای آن ها پیشنهاد شده است. ممکن است این راه حل ها گاهی بسیار پیش پا افتاده به نظر برسند ولی با مرور کردن آن ها می توان بهترین راه حل را برای مشکلات تغذیه آنان انتخاب کرد .
آیا نمی توانید غذا را خوب بجوید؟
 ممک ن اس ت در خوردن موادی مانند میوه، س بزی، گوش ت و مغزها )مانند بادام؛ پس ته؛ فن دق؛ گردو و...( به عل ل مختلف از جمله مشکلات دندانی و یا استفاده از دندان مصنوعی مشکل داشته باشید.
راه حل:
 قوام، اندازه یا نوع غذاها را تغییر دهید:

این ها را امتحان کنید	به جای
آب میوه تازه، میوه پخته شده مانند کمپوت های کم شیرین، میوه رنده شده به شکل پالوده و یا خرد و ریز شده	میوه های تازه
آب سبزی ها )مانندآب هویج(، سبزی های پخته آبپز یا بخارپز له شده )گل کلم، لبو، هویج، سیب زمینی ،کرفس و …(، نخود فرنگی، لوبیا سبز در کنار غذاها	سبزی های خام
گوشت چرخ کرده، سفیده تخم مرغ، پروتئین سویا	تکه های سفت گوشت
نان لواش یا تافتون ،کلوچه های نرم کم شیرین، خیساندن و نرم کردن سنگک، بربری و نان جو در آب خورش ،سوپ و آبگوشت	نان های سفت مانند بربری ، سنگک یا نان های کلفت محلی
پخت کامل حبوبات تا حد له شدن و مصرف به همراه آب آنها مانند خورا ک لوبیا یا عدسی	حبوبات
مغزهای خرد و نرم شده اضافه شده به غذاها مانند ماست و یا روی سالاد یا داخل غذا	مغزها)پسته، بادام، فندق... ،(

آیا مشکل نفخ و برگشت غذا از معده دارید؟
نفخ، گاز زیاد و ناراحتی های معده ممکن اس ت س بب ش ود از مصرف برخی مواد غذایی خودداری کنید. این مشکل موجب محرومیت شما از برخی مواد مغذی مانند ویتامین ها، کلسیم، فیبر و پروتئین می شود.
راه حل:
قبل از استفاده از حبوبات برای مدت 4-۳ ساعت آن ها را در آب بخیسانید و سپس آب آن را دور ریخته و حبوبات را برای طبخ به غذا )آش ،آب گوشت و انواع خورش ها( اضافه کنید و یا غذاهای دیگر را امتحان کنید:

این ها را امتحان کنید	به جای
ماس ت کم چرب، پنیر کم چرب، ش یر گرم به شکل س اده یا داخل فرنی، ش یر برنج و سوپ ،کشک پاستوریزه کم نمک به شکل ساده یا داخل غذا	شیر سرد
آب سبزی ها مانند آب هویج و آب گوجه فرنگی و سبزی های پخته مانند لوبیا سبز، هویج و سیب زمینی	انواع سبزی های برگ دار و کلم خام
آب میوه و کمپوت های کم شیرین تهیه شده از انواع میوه ها	میوه تازه

 اناد یفل سس  ص  اد للو :لت  لاصو ت:ها:ف یغ هیصو :لو   ات:ها:ف ص هالتو   نیغذصف  41
آیا نمی توانید خرید کنید؟
ممکن است خرید کردن برای شما مشکل باشد مثلاً قادر به پیاده روی و یا ایستادن به مدت طولانی نباشید.
راه حل:
    از مغازه های محله خود بخواهید که س فارش هایتان را به منزل بیاورند. برخی از مغازه ها س رویس رایگان دارند و عده ای بابت این سرویس ممکن است هزینه کمی دریافت کنند.
   ممکن است برخی رابطین بهداشت یا افرادی در محله شما داوطلب کمک در تهیه مواد غذایی باشند. می توانید از مغازه ها یا مرا کز بهداشتی درمانی محل اقامت خود در پیدا کردن این افراد و تهیه مواد غذایی خود کمک بگیرید.
 می توانید از اعضای خانواده و یا همسایگان خود بخواهید زمانی که برای خرید خود از منزل خارج می شوند برای شما نیز خرید کنند.
آیا نمی توانید آشپزی کنید؟
ممکن است در طبخ غذا با مشکلاتی مواجه باشید مثلاً بلند کردن ظروف، قابلمه و ماهی تابه و یا ایستادن به مدت طولانی حین آشپزی برایتان دشوار باشد .
راه حل:
    غذای خود را به صورت گروهی مثلاً با همسایگان یا دوستان و آشنایان تهیه و میل کنید تا از مشارکت دیگران نیز در تهیه غذا بهره مند شوید.
 زندگی در نزدیکی فرزندان و آشنایان سبب می شود بتوانید از آنان در تهیه غذا کمک بگیرید.
   برای وعده ش ام، غذاهای س بک، ساده و حاضری که نیاز به صرف وقت زیاد برای آشپزی ندارند در نظر بگیرید. تخم مرغ، ساندویچ نان و پنیر به همراه گردو یا گوجه و خیار می تواند یک انتخاب ساده و سالم برای شام باشد.
آیا میل به غذا خوردن ندارید؟
معمولا عوامل روانی در میل افراد به غذا خوردن اثرگذار هس تند. گاهی احس اس تنهایی سبب بی اشتهایی می شود. حتی ممکن است تنهایی مانع ش ود که غذا را فقط برای خودتان تهیه و طبخ کنید. ش اید غذاها به نظر خیلی بی مزه و یا حتی بدمزه به نظر برس ند. این مشکل ممکن است از عوارض داروهایی که مصرف می کنید یا به علت کم شدن طبیعی حس ذائقه باشد.
راه حل:

1. گاهی با همسالان خود در همسایگی برنامه ریزی کرده و غذا بخورید.
2. تا حد امکان غذا را در کنار اعضای خانواده و یا دوستان خود صرف کنید .

۳. با سایر دوستان هم سن خود گروهی را تشکیل دهید و غذای خود را به شکل دوره ای در کنار هم صرف کنید.
4. در فعالیت ه ای اجتماع ی از جمل ه ورزش ه ای صبحگاهی در پ ارک محله، عضوی ت در باش گاه ها و دورهمی های پیشکس وتان ،میهمانی ها، جشن ها و مراسم مذهبی و... مشارکت فعال داشته باشید.
۵. فعالیت هایی که روحیه شما را بهبود می بخشد مانند باغبانی، گل کاری، پرداختن به کارهای تولیدی و... انجام دهید.

6. ا گ ر افکار منفی و احس اس ضعف و خودکم بینی باعث کم حوصلگی ش ما ش ده اس ت، با به خاط ر آوردن توانایی ها و اس تعدادها و موفقیت های گذش ته خویش و توجه به نقاط قوت زندگی، یاس و نا امیدی نس بت به آینده را به امیدواری و خوش بینی نس بت به آینده تبدیل کنید )احساس سالمندی و پیری نداشته باشید.(
7. از خواب زیاد، پرخورى، تنبلی و سستی اراده بپرهیزید.
8. ورزش مستمر و منظم )برحسب توانایی های فردی( موجب کسب انرژی، تقویت اراده و رفع بی حوصلگی می گردد.
9. از مصرف پنیرهای محلی کهنه، جگر مرغ، سوسیس، کالباس یا ماهی دودی و... دوری کنید .
10. از انواع حبوبات، منابع چربی امگا ۳ )مانند ماهی و گردو(، مواد غذایی حاوی اسیدفولیک )مانند سبزی های برگ سبز، کلم بروکلی ،آب پرتقال، جوانه گندم، لوبیا قرمز، اسفناج و...( استفاده نمایید.
11. با پزشک خود در مورد داروهایتان مشورت کنید تا در صورت تاثیر دارو بر اشتها، آنها را تغییر دهد و یا ا گر از انواع مختلف داروها استفاده می کنید در صورت امکان تعداد آن ها را کاهش دهد.
12. با افزودن انواع سبزی های خشک معطر، آب نارنج و آبلیموی تازه، آبغوره بدون نمک و... به غذایتان، طعم غذا را مطلوب تر کنید تااشتهایتان برای غذا تحریک شود. این افزودنی ها می توانند جایگزین مناسبی برای نمک در غذا نیز باشند.

آیا مشکل مالی دارید؟
گاهی مشکلات اقتصادی مانع از خرید مواد غذایی مناسب و کافی می شود.
راه حل:

1. از غذاهای ارزان که مواد مغذی مشابه دارند استفاده کنید مثلاً برای تامین پروتئین می توان گاهی به جای گوشت از حبوبات )مخلوط حبوبات و غلات مانند عدس پلو یا لوبیا پلو یا نان و عدسی که ارزش پروتئینی مشابه گوشت پیدا می کنند(، سفیده تخم مرغ و پروتئین سویا استفاده نمود. شیر، پنیر و ماست هم جایگزین های خوبی برای پروتئین هستند .
2. به جای میوه های گران قیمت و درشت تر، میوه های ارزان تری که اغلب در بازار میوه موجود است خریداری نمایید زیرا حتی میوه های تازه با اندازه کوچکتر نیز مانند انواع درشت آن حاوی ویتامین ها و املاح فراوان می باشند.

۳. هزینه تهیه غذا در منزل، به مراتب کمتر از هزینه تهیه همان غذا از بیرون از خانه است. غذاهای ساندویچی، پیتزا و حتی نوشیدنی ها را در منزل و با استفاده از مواد اولیه مورد اطمینان تهیه کنید. حتی در صورت حضور فرزندان و نوه ها بعنوان میهمان، می توان اینگونه غذاها را در منزل تهیه کرد.
آیا در بلع مشکل دارید؟
ممکن اس ت قورت دادن و بلع غذا برایتان دش وار باش د. در این حالت غذا به مدت طولانی تری در دهان باقی می ماند و یا ممکن است احساس گیر کردن غذا در ناحیه گلو و یا حتی پایینتر از ناحیه گلو داشته باشید. برای سهولت بلع و جلوگیری از خفگی احتمالی و پریدن غذا به داخل ریه ها لازم است تغییراتی در غذای خود ایجاد کنید.
راه حل:

1. در صورتی که دهانتان چس بنده و یا خش ک است و بزاق دهانتان کاهش یافته، بیشتر از غذاهای آبکی مانند آبگوشت، عصاره مرغ یا گوشت استفاده کرده و یا آب به غذا اضافه کنید.
2. ا گر در زمان غذا خوردن، مکرراً دچار سرفه می شوید و غذا به گلویتان می پرد، سعی کنید در زمان صرف غذا از صحبت کردن پرهیز کنید و غذاهای غلیظ، نرم و پوره شده بجای مایعات رقیق و آبکی استفاده کنید. بهتر است در اینگونه موارد قوام مواد مشابه عسل، نکتار میوه ها و یا پوره باشد.

۳. ا گر در بلع گوشت مشکل دارید می توان آن را بهمراه پوره سیب زمینی یا همراه آب گوشت نرم کرده و میل کنید.
4. از مصرف مایعات و نوشیدنی های بسیار داغ، کافئین و غذاهای تند و حاوی فلفل پرهیز کنید.
۵. از مصرف غذاهای خش ک و یا چیپس ی مانند کرا کرها، ماهی های اس تخوان دار، گوش ت س فت، کره بادام زمینی چس بنا ک، موز و نوشیدنی ها و میوه های بسیار شیرین خودداری کنید.

6. در صورت مصرف مواد غذایی با اندازه کوچک که احتمال پریدن به حلق دارند مانند ذرت بوداده، غلات صبحانه، حبوبات و مغزها ،ذرت و یا تکه های کرفس، آناناس، میوه ها و سبزیجات، آنها را به شکل پودر، له شده، پوره، مخلوط میوه و هر شکل مناسب دیگر بطور جدا گانه یا اضافه شده به سایر غذاها میل کنید.
7. در صورت سوزش شدید دهان بدلیل زخم در محل لثه ها یا هر علت دیگر، از مصرف غذاهای ترش و اسیدی مانند ترشی، سرکه، آبلیمو و غذاهای حاوی این ترکیبات پرهیز کرده و از غذاهای نرم با درجه حرارت ملایم استفاده کنید.
8. برای کاهش حساسیت دهان، از غذاهای سردتر استفاده کنید .
9. ا گر قدرت بلع غذا را ندارید بهتر اس ت از غذاهای خیلی س رد یا خیلی گرم، غذاهای غلیظ یا حتی غذاهای چس بنا ک برای بلع بهتر استفاده کنید.
10. بعد از صرف غذا و برای پیش گیری از پوس یدگی دندان ها حتما مسوا ک بزنید. مطمئن ش وید که غذا در دهان و یا بین لثه ها و حفره دهان باقی نمانده باشد.

 

لصف

لوا

:

یلعف

ی

نلوی

ن

س

ا

م

ناد

4

۳

فصل پنجم: فعالیت بدنی سالمندان 
فعالیت بدنی در سالمندان
یکی از مهم ترین عوامل غیر تغذیه ای که در بروز بیماری های مزمن نقش دارد کم تحرکی اس ت. برای داش تن طول عمر بیش تر همراه باس لامتی و فعال بودن در س نین س المندی، تا کید بر انجام فعالیت بدنی در قالب پیاده روی، ورزش های مقاومتی و هوازی در خارج و قاعده هرم غذایی سالمندان در نظر گرفته شده است .
فعالیت بدنی منظم باعث افزایش کارایی افراد سالمند و سبب افزایش سطح کیفیت زندگی آنها می شود. بسیاری از بیماری های غیروا گیر ش ایع در س المندان با ش رکت آنها در فعالیت فیزیکی منظم، بهبود یافته و اثرات مثبت آن در آنها ظاهر خواهد ش د. بیماری های قلبی عروقی، آرتروز، پوکی استخوان و فشار خون بالا، یبوست، ابتلاء به بعضی سرطان ها از جمله این بیماری ها هستند .
ا گرچ ه هی چ میزان فعالی ت بدنی نمی توان د روند پیری بیولوژیک ی را متوقف کند، اما ش واهدی وج ود دارد ک ه ورزش می تواند اثرات فیزیولوژیکی س بک زندگی بی تحرک را به حداقل برس اند و زمان فعال بودن فرد را با محدود کردن پیش رفت بیماری های مزمن افزایش دهد. مزایای روانشناختی و شناختی ناشی از ورزش منظم در افراد سالمند مشخص شده است.
بزرگسالان مسن باید شامل ورزش های هوازی، ورزش های تقویت کننده عضلات و ورزش های انعطاف پذیر باشند.نکته مهم این است ک ه فعالیت بدنی در ایام س المندی نیز اثرات مفید خود را نش ان می دهد. ضمن اینکه در افراد س المندی که ب ه طور منظم مبادرت به فعالیت بدنی می کنند، افزایش توانایی در زمینه های تعادل، قدرت، هماهنگی و کنترل عضلات، انعطاف پذیری جسمانی و استقامت در فعالیت های عضلانی رخ می دهد .
متعاقب افزایش این توانایی ها احتمال افتادن و س قوط این گروه س نی که مهمترین عامل ناتوانی و معلولیت آنهاس ت با انجام فعالیت فیزیکی منظم کاهش می یابد. فعالیت فیزیکی همچنین باعث افزایش سلامت روانی واعمال شناختی افراد سالمند شده و اثرات مفیدی در کنترل اختلالات افسردگی و اضطراب و الگوی خواب آنها دارد. شیوه زندگی فعال در سنین سالمندی، ایجاد کننده موقعیت هایی برای تشکیل دوستی های جدید، حفظ ارتباطات اجتماعی و تعامل با دیگر افراد در سنین مختلف می شود .
با وجود این همه اثرات مفید که بر فعالیت فیزیکی مترتب است، کاهش میزان شرکت در فعالیت های فیزیکی درافراد سالمند )در ارتباط با افزایش س ن( یک ش یوع جهانی دارد و وظیفه دولت ها برای ایجاد بستری مناسب جهت افزایش فعالیت بدنی این قشر از افراد جامعه را دو چندان می کند .
فواید ورزش منظم
ورزش باعث افزایش توده اس تخوانی و تقویت عضلات و پیش گیری از سقوط سالمندان می شود. توصیه کنید افراد برنامه ورزشی منظم ،طولانی و متناوب داش ته باش ند. ورزش در سالمندان می تواند شامل حرکات نرم، سبک، آیروبیک )هوازی(، بدن سازی، راه رفتن تند و دویدن آرام باشد. انواع ورزش هایی که با تحمل وزن همراه هستند و برای پیشگیری از استئوپروز توصیه می شوند عبارتند از: پیاده روی ،دوی آهسته و نرمش .
 توجه داش ته باشید که ورزش باید متناس ب با وضعیت قلب و عروق فرد باشد. در مورد افرادی که به بیماری های اسکلتی-عضلانی مبتلا هستند و یا تا کنون ورزش نکرده اند بهتر است با احتیاط عمل کرد و با توجه به شرایط فرد فعالیت ورزشی را تنظیم نمود. فعالیت بدنی توانائی فرد را در مقابله با استرس ها افزایش می دهد. برای ایمنی سالمندان، لازم است قبل از ورزش، حین ورزش و بعد از ورزش، مراقبت دقیق از فرد سالمند صورت گیرد. علاوه بر این، قبل از شروع هر برنامه ورزشی، پایدار بودن شرایط پزشکی بویژه در صورت ابتلاء به نارسایی احتقانی قلب و فشار خون بالا سنجیده شود و لازم است تحت مدیریت پزشکی، برای اطمینان از تغییرات مناسب در ضربان قلب انجام شود .
همچنین برخی از بیماران مبتلا به آرتروز و کمردرد ممکن است نیاز به اعمال برخی محدودیت ها در حرکات ورزشی داشته باشند. همچنین افزایش فعالیت به طور معمول بر ترشح هورمون انسولین و یا جذب آن تأثیر مثبت دارد لذا بیماران دیابتی برای کنترل سطح گلوکز خون و میزان انسولین مورد نیاز روزانه خود لازم است با پزشک خود در خصوص نوع و میزان ورزش روزانه مناسب خود مشورت کنند.
ورزش هوازی برای افراد مبتلا به فشار خون، هایپرکلسترولمی و چاقی فواید مثبتی دارد و فشار خون در حالت استراحت را کاهش می دهد .برای افراد مبتلا به آنژین قلبی، ش رکت در یک برنامه تمرینی اس تقامتی منظم باعث افزایش «آس تانه آنژین» می ش ود که به افراد اجازه می دهد در سطوح بالاتری از زمان قبل از شروع آنژین ورزش کند.
 افراد مبتلا به بیماری مزمن ریوی نیز در نتیجه یک برنامه ورزشی منظم، کمتر با فعالیت ورزشی منظم، نفس کم می آورند. ا گرچه ورزش های
   ناد م ا س ننلویی یلعف :لوا لصف  4۵
هوازی اغلب کلس ترول کل را کاهش نمی دهد اما بس یاری از مطالعات نش ان داده اند که اثر مثبت بر س طح HDL و تری گلیسیرید دارد .همچنین برای درمان و پیش گیری از چاقی، ورزش های هوازی یکی از مولفه های اصلی یک برنامه موفق اس ت. یکی از موثرترین درمان ها برای لنگیدن، راه رفتن تا شروع درد است، که در نهایت باعث افزایش مسافت راه رفتن نسبت به قبل از شروع لنگش می شود.
بطور خلاصه فواید ورزش منظم عبارتند از:
< dir="RTL" >کاهش لیپیدها و فشارخون بهبود عملکرد سیستم قلب و ع روق ۳. افزایش قدرت، هماهنگی و کنترل عضلات:
          انعطاف پذیری جسمانی و استقامت در فعالیت های عضلانی        افزایش تعادل و کاهش احتمال سقوط4. افزایش سلامت روانی واعمال شناختی:
  افزایش توانائی فرد در مقابله با استرس ها       کنترل اختلالات افسردگی و اضطراب            بهبود الگوی خواب
۵. افزایش توده استخوانی
توصیه کنید هر فرد حداقل ۳ روز در هفته و هر بار 4۵ دقیقه و یا ۵ روز در هفته و هر بار ۳0 دقیقه ورزش کند. بطور معمول برای حفظ سلامتی افراد سالمند میزان حدأقل ۳0 دقیقه فعالیت فیزیکی با شدت متوسط در ۵ روز از ایام هفته توصیه می شود. به علت احتمال تحلیل بافت عضلانی در دوران سالمندی، انجام ورزش های قدرتی )کار با وزنه( ۳-2 بار در هفته به مدت حداقل ۳0 دقیقه نیز توصیه می شود.

Muscle Strength  قدرت عضلانی

قدرت کافی عضلات برای تعادل ضروری اس ت و تعادل یک ش رط اساس ی برای راه رفتن اس ت زیرا زمان راه رفتن مرتباً مرکز ثقل بدن به خارج از تکیه گاه زمین ش یفت می کند. صاف ایس تادن و تنظیم مرکز ثقل بدن از بهم خوردن تعادل و س قوط جلوگیری می کند که خود مستلزم تقویت عضلات با حرکات ورزشی و تمرینات بدنی است که در سالمندان اهمیت پیدا می کند. علاوه بر سیستم های حسی حرکتی ،بینایی و شنوایی نیز در حفظ تعادل مشارکت دارند.
علل کاهش قدرت و عملکرد عضلات، چندعاملی است. دلایل زیر ممکن است در این خصوص نقش داشته باشند:
  تغییر در متابولیسم عضله              تغییرات غدد درون ریز      کاهش فعالیت بدنی
  عوامل تغذیه ای و عدم مصرف پروتئین های با کیفیت به میزان لازم
ورزش های تعادلی برای افرادی که مرتباً سقوط می کنند و یا در معرض سقوط مداوم هستند اهمیت دارد. تمرینات ورزشی با مقاومت بالا ،از موثرترین درمان ها برای تعادل هستند .
همچنین ورزش هایی که ظرفیت هوازی را برای تداوم فعالیت سالمند افزایش می دهند عبارتند از حداقل 20 دقیقه در روز پیاده روی یا دوچرخه سواری

 

فصل ششم: سالمندان و بیماری های وا گیر 

48

                                                             تغذیه سالمندان در پیشگیری و کنترل بیماری کووید-19                                                      

بطور کلی با افزایش سن نیاز به انرژی به علت کاهش تحرک بدنی کم می شود. در دوران قرنطینه خانگی برای پیشگیری از ابتلا به کووید 19 که تحرک بدنی کمتر هم شده است، لازم است توجه بیشتری به رژیم غذایی سالمندان داشته باشیم تا علاوه برتامین پروتئین کافی ،دریافت انرژی برای پیشگیری از اضافه وزن و چاقی محدود شده و در عین حال ریز مغذی ها به میزان کافی تامین گردد.
نکاتی در خصوص میزان نیاز سالمندان به ریز مغذی ها و درشت مغذی ها در دوران شیوع کووید- 19
    مصرف کافی منابع غذایی پروتئین برای تقویت سیس تم ایمنی بدن ضروری اس ت. بنابراین س المندان باید پروتئین مورد نیاز بدن خود را از منابع غذایی حاوی پروتئین مانند گوش ت های کم چربی، مرغ، ماهی، س فیده تخم مرغ، فرآورده های لبنی بدون چربی یا کم چربی ) شیر، ماست، پنیر ( تامین کنند. حبوبات نیز از منابع گیاهی پروتئین هستند که ا گر با غلات مصرف شوند تمامی نیاز بدن ب ه پروتئی ن را تامین می کنند. به طور کلی مصرف روزانه حداقل 2 واحد از گروه گوش ت و تخم م رغ و یک واحد حبوبات برای تامین پروتئین مورد نیاز سالمندان لازم است.
    ویتامین D علاوه بر نقش ی که در س لامت اس تخوان ها دارد، برای تقویت سیستم ایمنی بدن و پیش گیری از ابتلا به کرونا نیز اهمیت دارد. مصرف ماهانه مکمل ۵0 هزار واحدی ویتامین D مطابق با دستورالعمل های وزارت بهداشت در شرایط بحران کرونا برای تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری و کنترل کووید-19 ضروری است .
    ویتامین C نیز نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از بیماری های تنفسی و کووید 19 دارد. برای تامین ویتامین C مورد نیاز بدن روزانه حداقل ۵ واحد س بزی و میوه) 2 واحد میوه و ۳ واحد س بزی( لازم اس ت. منابع غذایی ویتامینC در پیوس ت 1 شرح داده شده است.
    ویتامین A که از منابع غذایی حیوانی و گیاهی تامین می شود، با تقویت سیستم ایمنی بدن از ابتلا به بیماری های تنفسی، انفلونزا و کووید- 19 پیشگیری می کند. منابع غذایی این ویتامین در پیوست شماره 1 شرح داده شده است .
    کمبود ویتامین B6. مصرف روزانه منابع غنی این ویتامین از جمله انواع گوشت، شیر، تخم مرغ، حبوبات و غلات کامل )سبوس دار( به تامین این ویتامین و تقویت سیستم ایمنی بدن سالمندان برای پیشگیری از ابتلا به کرونا کمک می کند.
    آهن از دیگر ریزمغذی هایی است که به تقویت سیستم ایمنی کمک می کند. سالمندانی که بدلیل دریافت کم منابع غذایی آهن دچار کمبود آهن و کم خونی می شوند، مقاومت کمتری در مقابل عفونت ها و بویژه ویروس کرونا دارند. منابع غذایی آهن از جمله گوشت قرمز، مرغ، ماهی از منابع غنی آهن هستند. حبوبات و زرده تخم مرغ، سبزی های سبز تیره مثل جعفری، برگ چغندر، برگه های تیره کاه و، انواع خش کبار و مغزها نیز ب ه تامین آهن مورد نیاز بدن کمک می کنند. مصرف چای خصوص اً بلافاصله بعد از غذاهای گیاهی حاوی آهن مانند حبوبات و غلات از جذب آهن جلوگیری می کند بنابراین سالمندان باید از مصرف چای از یک ساعت قبل تا 2 ساعت بعد از غذا خودداری کنند. برای جذب بهتر آهن وعده غذایی توصیه می ش ود از س الاد و سبزی تازه و خام، آب لیموی تازه، آب نارنج که حاوی ویتامین C است، همراه با غذا استفاده شود. در صورتی که کمبود آهن و کم خونی توسط پزشک تشخیص داده شده است دوز درمانی مکمل آهن با توصیه پزشک برای رفع کم خونی باید مصرف شود .
   روی در افزایش ایمنی بدن نقش دارد بطور کلی مصرف روی در این س نین پایین اس ت. بعلاوه ممکن اس ت با بالا رفتن سن، جذب روی در بدن کمتر شود. برخی از داروها مانند مکمل کلسیم در صورت مصرف همزمان با غذاهای حاوی روی می توانند سبب کمبود روی در بدن شوند. گوشت، شیر و تخم مرغ و حبوبات از منابع غنی روی می باشند. بطور کلی با مصرف منابع غذایی حاوی پروتئین بخصوص پروتئین حیوانی هر دو ریزمغذی آهن وروی تامین می شود.
   نکته مهم این است که ویتامین ها و املاحی که برای تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از کرونا لازم هستند باید از طریق منابع غذایی آن ها تامین شوند و درصورتی که اصل تعادل و تنوع در برنامه غای روزانه رعایت شده و از همه گروه های غذایی و جایگزین های آنها استفاده شود، نیازی به مصرف مکمل نیست .
   مصرف مواد قندی و شیرین، غذاهای چرب و سرخ شده و پرنمک که موجب تحریک و تضعیف سیستم ایمنی می شود و شانس ابتلا به کرونا را افزایش می دهد، نیز باید کاهش یابد. سالمندانی که دچار بیماری های مزمن از جمله دیابت، فشار خون بالا و چربی خون بالا و بیماری های قلبی و عروقی هستند لازم است کما کان رژیم غذایی که به انها داده شده را رعایت کنند. این بیماری ها یک عامل
49
خطر مهم برای ابتلا به کرونا می باشند و لازم است با رژیم غذایی مناسب کنترل شوند.
   مص رف کاف ی مایعات بخصوص مایعات گرم به ش کل آب، چای کمرنگ، ش یر کم چ رب، آب میوه، غذاهای آبکی مثل س وپ برای جلوگیری از کم آبی بدن که شانس ابتلا به کرونا را افزایش می دهد، توصیه می شود.
برخی توصیه های تغذیه ای برای حفظ سلامت و امنیت غذایی سالمندان در مدت فاصله گذاری اجتماعی در زمان شیوع بیماری کووید-19
رخداد بیماری کووید-19 تهدیدی برای امنیت غذایی س المندان اس ت. فاصله گذاری اجتماعی به معنی قطع ارتباط حضوری و چهره به چهره و رفت و آمد س المندان با اعضای فامیل و دوس تان، محدودیت و حتی قطع تردد در محله، منطقه و شهر، محدودیت در خرید مایحتاج روزمره زندگی بویژه مواد غذایی، این گروه س نی را بیش از دیگر گروه ها در معرض آس یب های عاطفی، تغذیه ای و اجتماعی قرار می دهد. لذا لازم است فرزندان، بستگان، همسایگان و دوستان این افراد بیش از پیش نسبت به برقراری ارتباط تلفنی و تامین تسهیلاتی برای دسترسی به مواد غذایی و مراقبت های پزشکی )مشاوره پزشکی و تامین دارو و مکمل های ضروری( اهتمام ورزند.
در اینجا به برخی نکات تغذیه ای در حفظ و تامین سلامت و امنیت غذایی این گروه سنی و پیشگیری از بیماری کووید-19 اشاره می شود .تمهیدات پیش نهادی زیر ترجیحاً باید توس ط نزدیکان افراد سالمند همچون فرزندان، وابستگان، دوستان و همسایگان مورد توجه قرار گرفته و در غیر این صورت توسط خود فرد سالمند اجرا شود:

1. تاحد امکان مکمل ها )مانند کلس یم و ویتامین D( و داروهای مورد نیاز س المندان برای مدت یک تا س ه ماه تامین شود تا مجبور به خروج مکرر از منزل نباشند.
2. برای پیدا کردن خدمات تحویل در منزل، لازم است نزدیکان افراد سالمندی که به تنهایی زندگی می کنند، در منطقه محل سکونت آنان جستجو کنند و هماهنگی لازم برای ارسال مواد غذایی، میوه و سبزی مورد نیاز هفتگی آنان را انجام دهند.

۳. لازم اس ت برخ ی مواد غذایی ض روری و پرمصرف همچون لبنیات، میوه و س بزی و نان بصورت هفتگی تهیه و به روش مناس بی در یخچال نگهداری شوند.
4. حبوبات از جمله نخود، لوبیا، عدس و... حداقل برای مصرف حدود یک ماه در منزل تامین شده و بتدریج مورد استفاده قرار گیرد.
۵. ضدعفونی کردن سبزی ها و میوه های خریداری شده مطابق دستورالعمل های وزارت بهداشت، مورد توجه قرار گیرد.

6. قدم زدن روزانه را در محیط منزل برای حفظ عملکرد ماهیچه ها و جلوگیری از تحلیل عضلانی ناشی از کم تحرکی با تواتر چندین بار در طول روز باید ادامه داد.
7. با توجه به اینکه این گروه سنی معمولا مشکل اشتها، هضم و جذب دارند، بهتر است از مواد با ارزش غذایی بالا مانند مغزها بصورت پودر شده داخل غذاها و یا بصورت مجزا استفاده شود مانند اضافه کردن پودر گردو به غذاها که هم غذا را خوشمزه تر می کند، هم نیاز به جویدن ندارد، هم هضم وجذب بهتری دارد و هم منبع خوبی از امگا۳ بعنوان ضد التهاب است.
8. بجای آب می توان موقتا از انواع اب میوه طبیعی نیز استفاده کرد که علاوه بر افزایش تحمل برای دریافت بیشتر مایعات، سبب دریافت بیشتر مواد مغذی و آنتی ا کسیدان ها و تقویت سیستم ایمنی شود.
9. آموزش های لازم در خصوص تغذیه مناس ب برای تقویت سیس تم ایمنی برای پیشگیری و کنترل کرونا و حفظ سلامت به سالمندان داده شود .
10. در صورت عدم دسترسی به برخی مواد غذایی، جایگزین آنها با استفاده از هرم غذایی شناسایی و هر روز از مواد همه گروه ها ی غذایی که در فصل اول این مجموعه شرح داده شده است، استفاده شود .

نکات تغذیه ای در زمان ابتلا سالمندان به کووید- 19
در این بیماری بویژه در سالمندان که بطور طبیعی هم مستعد کم آبی هستند، باید مراقب کم آبی بدن بود و به بر طرف کردن مشکلات تنفسی نیز توجه کرد. همچنین لازم است مراقبین این گروه سنی، احتمال زیاد کاهش وزن فرد بر اثر شرایط جدید که سوخت و ساز بدن بالاس ت و بدن مس تعد عفونت های ثانویه و یبوست است را درنظر داشته باشند. در رژیم غذایی بیمارسالمند، به مصرف انواع غذاهای حاوی آنتی ا کس یدان ها ) ویتامین A،C( که در انواع میوه و س بزی تازه و ویتامین E که در روغن های مایع خورا کی و... وجود دارد تا کید می شود. باید برای بیمار اهمیت مصرف مایعات و رژیم غذایی مناسب پر فیبر را توضیح داد.
۵0
توصیه های کلی تغذیه ای در رژیم غذایی این بیماران عبارتند از:

1. مصرف روزانه ۵/٣-٣ لیتر مایعات و پایین آوردن درجه حرارت بدن برای پیشگیری از کم آبی بدن
2. مصرف رژیم غذایی پرکالری و مواد غذائی نرم مگر اینکه بیمار دچار اضافه وزن یا چاقی باشد

۳. مصرف غذهای کم حجم و در تعداد وعده های غذایی بیشتر
4. تا کید به دریافت بیشترمواد غذایی پر فیبر) سنگک و غلات سبوس دار و انواع سبزی و میوه تازه ( به منظور جلوگیری از یبوست
۵. استفاده از آب میوه ها و آب سبزیجات )همچون آب هویج و آب گوجه فرنگی( که سبب دریافت بیشتر مایعات، کالری و تا حدودی فیبر غذایی می شود

6. توصیه به نوشیدن مایعات گرم نظیر چای کم رنگ به مقدار فراوان بویژه در صورت وجود احتقان وگرفتگی بینی وحلق
7. تا حد امکان پرهیز از مصرف کربوهیدرات های ساده همچون قند و شکر و روغن های جامد)کره و چربی های حیوانی موجود در گوشت ،لبنیات پرچرب، خامه و....( در برنامه غذایی بیمار
8. مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین های ₆E،C،B، سلنیم و روی برای تقویت سیستم ایمنی و مقاومت در برابر عفونت ها. منابع غذایی ویتامین E عبارتند از: تخمه آفتابگردان، جوانه گندم، سیب زمینی و میگو. منابع غذایی ویتامین C عبارتند از: خربزه،کلم بروکلی، گل کلم و انواع میوه ها. منابع غذایی ویتامین ₆B عبارتند از: جگر گوساله، سیب زمینی، موز، عدس و اسفناج.
9. استفاده از مکمل های مولتی ویتامین - املاح خصوصاً ویتامین های A وCآموزش های لازم به سالمندان در خصوص تغذیه مناسب در دوران بیماری داده شود.

نکات تغذیه ای در دوران نقاهت و بهبودی سالمندان از کووید- 19
در دوره ابتلا به بیماری کرونا، به دلیل کم اشتهایی و بی اشتهایی و مصرف نا کافی غذا، سالمندان ممکن است دچار سوءتغذیه بشوند .بنابر این در دوره نقاهت برای جبران سوءتغذیه باید از نظر تامین کالری، پروتئین و ریزمغذی های لازم چه در منزل و چه در نقاهتگاه ها ،تحت مراقبت جدی قرار گیرند. نکات زیر در مراقبت تغذیه ای از این افراد به شرح زیر است:

1. در صورت امکان غذاها را از نظر پروتئین با اضافه کردن و مصرف گوشت چرخ کرده، پودر شیرخشک، پنیر، ماست چکیده، مغزها، تخم مرغ و ژلاتین غنی کنید. مثلاً می توانید پودر شیرخشک را به شیر معمولی اضافه کنید .
2. غذاها را از نظر کربوهیدرات با استفاده از پوره سیب زمینی و جوانه گندم، ماش یا جو غنی کنید. می توان از سمنو در میان وعده ها نیز استفاده کرد. این جوانه ها را می توانید در منزل با خیساندن غلات و جوانه زدن آنها بعد از چند روز تهیه کنید.

۳. در صورت امکان غذاها را از نظرکالری با اضافه کردن کره، خامه، روغن زیتون و روغن بذر کتان غنی کنید. مثلاً می توانید خامه را به انواع سوپ اضافه کنید. مصرف دانه های روغنی مانند زیتون نیز مفید است.
4. مصرف میان وعده های مقوی مانند سوپ غلیظ، پوره سیب زمینی با پنیر و یا گوشت مرغ، ساندویچ تخم مرغ، پودر مخلوط مغزها و فالوده انواع میوه بسیار کمک کننده است.
۵. استفاده از مخلوط حبوبات و غلات در غذاها، مانند عدس پلو، لوبیا پلو و باقلا پلو به همراه مغزها و یا تهیه انواع کیک های کم شیرین خانگی با اضافه کردن مغزگردو، مغزبادام و میان وعده مناسبی برای این دوران است.

6. می توانید ما کارونی را با گوشت و یا پنیر و یا تخم مرغ و یا ماهی غنی کنید.
7. انواع سبزی ها )مانند سیب زمینی، هویج، سبزی های برگ سبز، کدو، کرفس، شلغم و...( را رنده کرده و پوره آنها را به غذا اضافه کنید .

سبزی های تازه را بصورت ساطوری شده در ماست نیز می توانید اضافه کنید.

8. از مواد غذایی تازه و سالم استفاده کرده و ازغذاهای مانده و یا فریز شده اجتناب کنید.
9. از مصرف شیر و لبنیات غیر پاستوریزه اجتناب کنید.
10. یکی از علل کم اشتهایی در این گروه سنی کم آبی است. سعی کنید با استفاده از مایعات مختلف در بین وعده های غذایی، به بدن آب کافی برسانید. آب آشامیدنی، چای کم رنگ، شیر یا آب میوه های طبیعی، روزانه حداقل 8 لیوان در فاصله وعده های غذایی استفاده کنید. همچنین در صورتی که سالمند مبتلا به دیابت نیست می توانید از شیره انگور و یا انواع شربت های تهیه شده با عرقیات و نبات بصورت کم شیرین استفاده کنید .

۵1
توصیه های عمومی مهم برای حفظ سلامت سالمندان در مدت فاصله گذاری اجتماعی در زمان شیوع کووید-19

1. ضروری اس ت اعضای خانواده و دوس تان به عیادت و دیدار س المندان به منازل آنان یا سالمندان در این ایام نروند و از طریق تلفن و یا برقراری ارتباط تصویری در فضای مجازی با ایش ان ارتباط برقرار کنند. به آنها نحوه برقراری ارتباط تصویری با دیگران با اس تفاده از گوش ی های هوشمند، لپ تاپ یا تبلت را نش ان دهید. همچنین از تایپ در این دستگاه ها برای ارائه زیرنویس برای سالمندانی که با مشکلات شنوایی روبرو هستند استفاده کنید .
2. بسیاری از سالمندان درآمد محدود و ثابتی دارند و این محدودیت مالی ممکن است کفاف پرداخت هزینه هایی همچون غذا یا دارو و درمان را نکند. همچنین بسیاری از سالمندان غیر فعال هستند بنابراین توجه به تغذیه آنان نقش مهمی در حفظ سلامت و اطمینان خاطر و آرامش آنان ایفا می کند. به این گروه سنی برای اولویت دادن به تغذیه نسبت به مخارج غیر ضروری زندگی تا کید کنید.

۳. با توجه به لزوم تامین مواد غذایی در دوران نامعلوم جداسازی اجتماعی و از طرف دیگر لزوم حفظ ایمنی گروه های آسیب پذیر همچون س المندان در برابر بیماری می توان تمهیداتی اتخاذ کرد. بعنوان مثال برخی کش ورها ساعت های ویژه ای را برای مراجعه افراد مسن و آس یب پذیر به فروش گاه های مواد غذایی در نظر گرفته اند تا میزان مواجه این گروه س نی با سایر افراد جامعه و در نتیجه در معرض انتقال بیماری قرار گرفتن کاهش پیدا کند.
4. دوران در خانه ماندن فرصت خوبی برای برقراری ارتباط بیشتر با سالمندان و بزرگان فامیل است. می توان دستور پخت غذاهای سنتی و بومی را در صورت حضور سالمند در جمع خانواده بصورت حضوری و در صورت اسکان در مکانی دور از سایر اعضای خانواده بصورت تلفنی از آنان فرا گرفت. این عمل علاوه بر ایجاد حس مفید بودن برای مادربزرگ ها و پدر بزرگ ها، س بب انتقال دانس ته ها و فرهنگ غنی غذاهای ایرانی که معمولا حاوی حبوبات و سبزیجات فراوان بوده و ارزش غذایی بالایی نسبت به فست فودها و غذاهای آماده رایج کنونی دارند، از بزرگ ترها به افراد جوان تر فامیل می شود.
۵. آموزش لازم به س المندان فامیل در این خصوص داده ش ود که در صورت تماس با افراد مبتلا به کووید-19 در خانواده یا فروشگاه و یا رخداد علائمی از جمله سرفه، تب، تنگی نفس و یا بدن درد جدید طول کشیده، با سامانه 40۳0 تماس حاصل نمایند .

6. لازم اس ت س المندان، مراجعات غیر ضروری به پزشک یا آزمایش گاه را به تعویق بیندازند و در صورت نیاز به مشاوره تغذیه یا مشاوره پزشکی در زمینه این بیماری با سامانه 40۳0 تماس حاصل نمایند. لازم است اعضای جوانتر فامیل به این عزیزان نحوه استفاده از این سامانه را آموزش دهند.
7. در صورتی که پدربزرگ ها و مادربزرگ ها دور از سایر اعضای خانواده و در شهر دیگری اقامت دارند، از سفر سایر افراد خانواده به شهر آنان برای دیدارشان و یا سفر آنها به نزد افراد فامیل پرهیز شود و خطرات احتمالی ناشی از برقراری روابط اجتماعی در این دوران را گوشزد کرده و دیدارها را تا زمان اعلام از سوی رسانه عمومی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به تعویق اندازند.
8. آموزش های لازم به س المندان در خصوص علائم احتمالی بیماری، نحوه ضدعفونی کردن و اس تفاده از لوازم حفاظت شخصی برای حفظ سلامت و فاصله گذاری اجتماعی داده شود.
9. محلول های مناسب و استاندارد برای ضدعفونی کردن سطوح تهیه و در اختیار آنان قرار گیرد.
10. پا کسازی و یا ضدعفونی در زمان ورود مواد خریداری شده به منزل، قبل از هرگونه استفاده و یا نگهداری مواد در یخچال، کابینت یا هر نقطه از منزل، متناسب با نوع و بسته بندی به آنان گوشزد گردد .

۵2

                                                                  تغذیه سالمندان در پیشگیری و کنترل بیماری سل                                                                

سل یا توبرکلوز) Tuberculosis ( یک بیماری عفونی وا گیردار است که در اثر با کتری مایکوبا کتریوم توبر کلوزیس ایجاد می شود. سل می تواند تقریبا تمام اعضای بدن را مبتلا سازد ولی شایع ترین شکل بیماری، سل ریوی است، راه انتقال عفونت تقریبا همیشه از راه تنفس است.
 علائم عمده این بیماری عبارتند از س رفه مداوم، تب، کاهش وزن، کم اش تهایی، عرق ش بانه، خستگی و ضعف بدن، تنگی نفس و درد قفسه سینه. میکروب این بیماری از طریق هوا هنگام عطسه، سرفه، حرف زدن، از فرد بیمار به فرد سالم منتقل می شود. سرفه بیش از دو هفته مشکوک به سل ریوی است.
ش ایع ترین علامت ابتلا به بیماری س ل ریوی س رفه پایدار به مدت دو هفته یا بیشتر اس ت که معمولا همراه خلط و گاهی خلط خونی می باشد و ممکن است علایمی از جمله تنگی نفس و درد قفسه سینه نیز وجود داشته باشد.
سل معمولا در بین گروه های محروم جامعه )مثل مهاجران، افراد بی خانمان، و کودکان( و یا کسانی که در محیط های بسته )زندانیان ،افراد فراری و نیروهای ارتشی( زندگی می کنند، تشخیص داده شده است. در برخی افراد ریسک ابتلا بیشتر است مانند: کارکنان بهداشتی ،س ا کنان خانه های سالمندان یا بیمارستان ها و کس انی که نقص ایمنی دارند مثل افراد مبتلا به سرطان، بیماری مزمن کلیوی یا HIV. نگرانی ه ای مرتب ط با این بیم اری عبارتند از: ارتباط آن با HIV، افزایش جمعیت مبتلا و مقاوم ش دن این بیم اری به درمان های چند دارویی.
سوء تغذیه و سل
س وء تغذی ه نوعی اختلال تغذیه ای اس ت ک ه به علت مصرف نا کافی ی ا بیش از اندازه یک ی ا چند ماده غذایی بروز  میکند. س و تغذیه اصطلاحی است برای توصیف طیف وسیعی از تظاهرات بالینی از خفیف تا شدید که به دلیل عدم تعادل انرژی و پروتئین دریافتی در تامین نیازهای تغذیه ای بدن ایجاد می شود. بیشترین روشی که برای تعریف سوء تغذیه بکار می رود، تقسیم بندی بر اساس شدت آن )خفیف ،متوسط و شدید( و با استفاده از منحنی های سازمان جهانی بهداشت است.
سوء تغذیه در بیماران مبتلا به سل رایج می باشد، اما هنوز معلوم نیست که با مصرف چه مقدار ترکیبات درشت مغذی و ریزمغذی خطر پیشرفت بیماری کاهش می یابد.
فقر و ناامنی غذایی با سوء تغذیه و سل فعال ارتباط دارد. همچنین سل معمولا با دیابت، ایدز، استعمال دخانیات، مصرف الکل و مصرف مواد همراه است. تغذیه نامناسب  پاسخهای ایمنی را تضعیف  میکند در نتیجه قدرت دفاعی بدن در مقابله با میکروب ناقص خواهد بود و کاهش وزن،  به ویژه کاهش توده بدون چربی بدن باعث فعال شدن مجدد عفونت سل نهفته شود. کمبود پروتئین به عنوان یک عامل خطر مهم برای ابتلا به عفونت منجر به مرگ است .
بیماری س ل اش تها را کاهش و مصرف انرژی را افزایش می دهد و باعث لاغری می ش ود. افراد کم وزن در معرض خطر ابتلا به س ل فعال هستند. وضعیت تغذیه ای ضعیف می تواند پیشرفت بیماری را از عفونت سل به بیماری سل فعال تسریع کند همچنین از دست دادن پروتئین در بیماران مبتلا به سل می تواند باعث سوء جذب مواد مغذی شود.
از ط رف دیگ ر افزایش مص رف انرژی و تجزیه بافتی در ای ن بیماری باعث افزایش نیاز به مواد مغذی در افراد مبتلا به س ل می ش ود ولی اش تهای نامناس ب باعث می شود که به اندازه کافی غذا صرف نشود لذا نیازهای غذایی به مواد مغذی لازم تامین نشود. ا گرچه با شروع درمان، اشتهای بیماران افزایش می یابد و به بهبود تغذیه بیمار به شرط پیروی از یک رژیم غذایی صحیح و تامین مواد مغذی به میزان لازم و کافی کمک می کند. هدف از تغذیه مناسب در بیمار مبتلا به سل عبارتست از پیشگیری، کنترل و درمان سوء تغذیه ناشی از بیماری با حفظ س طح ریز مغذی ها درحد مطلوب، جبران مواد مغذی از دس ت رفته، بهبود اش تها و تسریع بهبودی بیمار. تغییر در متابولیسم پروتئی ن در ط ول درمان ممکن اس ت ادامه یابد. رژیم غذایی معمول ممکن اس ت برای حمایت از ترمیم باف ت بدون چربی )عضلانی( نا کافی باشد. لذا افزایش دریافت منابع انرژی و پروتئین در این بیماری توصیه می شود.
توصیه های تغذیه ای برای سالمند مبتلا به سل
در تامین نیازهای تغذیه ای بیماران مبتلا به سوء تغذیه همزمان با سل، توصیه های زیر به سالمندان بیمار می شود:

1. شیر، میوه ها، آب میوه تازه و طبیعی و 2-1عدد تخم مرغ در روز مصرف شود. این مواد سیستم ایمنی بدن را تقویت می کنند.

۵۳

2. حداقل س ه واحد ش یر و لبنیات در روز و انواع سبزیجات حاوی کلس یم مانند: چغندر، شلغم، ترب و انواع کلم )کلم بروکلی، گل کلم و...(، بادام و کنجد مصرف شود.

۳. از منابع ویتامینA شامل شیر، محصولات لبنی ) ماست، پنیر، کره (، تخم مرغ، هویج،کدو حلوایی، انبه، طالبی و سبزیجات برگ سبز تیره مانند کاهو، اسفناج و جعفری در غذای روزانه بیمار گنجانده شود
4. از منابع غنی ویتامین C ش امل انواع مرکبات مانند پرتقال، نارنگی، لیموش یرین، لیموترش، نارنج، کیوی، گوجه فرنگی، انواع فلفل دلمه ای و توت فرنگی مصرف شود.
۵. برای جلوگیری از بروز عوارض احتمالی مصرف داروهای س ل )ایزونیازید( مصرف منابع ویتامینB6 ش امل گوش ت، مرغ، شیر، تخم مرغ، غلات و جوانه ها توصیه می شود .

6. در مرحله حاد بیماری)زمان تب بالا( مقادیر زیادی مایعات و به طور متناوب در طی ۳-2 روز ابتدایی تب مصرف شود. آب میوه، انواع سوپ و آب برای این منظور مناسب است .
7. در مرحله تبدار بیماری از پروتئین با ارزش بیولوژیکی بالا و آسان هضم مثل تخم مرغ استفاده شود.
8. به محض کاهش تب، غذای نرم به بیمار داده شود.
9. کربوهیدرات کافی به صورت ترکیبی از غلات و حبوبات همراه با پروتئین حیوانی و همچنین فرنی و شیربرنج مصرف شود.
10. در صورت کاهش وزن، لازم است بیماران وعده های غذایی بیشتری با حجم کمتر در روز داشته باشند یا منایع غذایی پرانرژی مانند آجیل و روغن را به وعده های غذایی خود اضافه کنند.
11. غذای بیمار باید زود هضم، اشتها آور و مطابق میل بیمار باشد تا به غذا خوردن تشویق شود. بیمار را نباید به خوردن غذا مجبور کرد.
12. غذای بیمار باید مخلوطی از مواد غذایی نرم و کم حجم باش د و هر 2 س اعت یکبار مصرف ش ود. با بهبود بیماری مصرف غذا هر 4 ساعت و به تدریج 4 وعده در روز توصیه می شود.
13. از مصرف هر نوع از تنقلات ش ور و ش یرین، رنگی حتی انواع بس ته بندی ش ده مانند چیپس، انواع پفک و آب نبات که ارزش غذایی کمی دارند اجتناب کنند.
14. لازم است برنامه مکمل یاری گروه سنی سالمندان مطابق برنامه کشوری برای مبتلایان به سل نیز اجرا و مصرف ان توسط کارشناس تغذیه کنترل شود و استفاده از پرل ۵0 هزارواحدی ویتامین D یک عدد در ماه و مکمل کلسیم/ کلسیمD یک عدد در روز پس از وعده غذایی ناهار یا شام ادامه یابد.
15. در صورت وجود کم خونی در بیمار مصرف مکمل آهن با توصیه پزشک ضروری می باشد.
16. اتاق بیمار باید نورگیر باشد و تهویه هوا انجام شود.

 

 

یا

ل

و

ل

ص

هیا

للو

ا

لی

لصف

لوا

:

س

ه

ر

ل

ناد

۵۵

فصل هفتم: سالمندان و بیماری های غیروا گیر 
۵6
مقدمه
امروزه بیماری های غیروا گیر شایع ترین علل مرگ و میر در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه هستند.  بیماریهای غیر وا گیر ا کثراً مزمن بوده و سبب ناتوانی  میشوند. مبتلایان به این بیماری ها برای ادامه حیات به  آموزشهایی خاص و سرپرستی و مراقبت دائم و طولانی نیاز دارند.
 بهدلیل افزایش روند مرگ و میر ناشی از بیماری های غیر وا گیر،  بهویژه در کشورهای در حال توسعه، سازمان جهانی بهداشت) WHO( از دو دهه پیش بیماریهای غیروا گیر را جزو اولویت های بهداش تی کش ورهای در حال توسعه اعلام کرده است.  هما کنون، بیماری های غیر وا گیر از جمله علل اصلی مرگ و ناتوانی در جهان هس تند. در گزارش س ال 2002 سازمان جهانی بهداشت ،60% از موارد مرگ و 4۳% از بار جهانی  بیماریها به بیماری های عمده غیروا گیر مربوط  بودهاس ت. در کش ورهای با درآمد پائین و متوس ط ،79% موارد مرگ و 8۵% بار  بیماریها به  بیماریهای غیروا گیر اختصاص  داشتهاس ت. چهار بیماری عمده غیروا گیر ) بیماریهای قلبی و عروقی، س رطان، بیماری انس دادی مزمن ریوی و دیابت( مس تقیما به سه عامل خطر اصلی قابل پیشگیری شامل مصرف سیگار، تغذیه نامناسب و عدم فعالیت بدنی مناس ب وابس ته هس تند. آموزش و مش اوره تغذیه به منظور تنظیم برنامه غذایی افرادی که دارای ریس ک فا کتورهای تغذیه ای بیماری های غیروا گیر فوق هستند و به کارشناس تغذیه ارجاع داده شده اند نقش مهمی در اصلاح الگوی مصرف غذایی و کاهش عوامل خطر مذکور دارد.
با توجه به افزایش بروز بیماری های غیروا گیر بعلت تجمع عوامل خطر تغذیه ای بیماری ها در سال های بالاتر عمر، لازم است شناختی از شیوع این بیماری ها در کشور داشته باشیم تا با دیدگاهی روشن به برنامه ریزی و ارائه خدمت به این گروه سنی بپردازیم.
شیوع بیماری های غیروا گیر در سالمندان
در جدول زیر میانگین دو جنس برای شیوع بیماری های غیروا گیر درگروه های سنی مورد نظر در آخرین بررسی های کشوری در سال 1۳9۵ وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نشان داده شده است:
        _{گروه سنی} ^عامل _بیماری^خطر      چاقی         چاقی   اضافه چاقیوزن و فشار بالاخون دیابت خون بالاکلسترول بدنی فعالیت کم فست مصرف فود میوه مصرفو  سبزیمناسب
            ۵۵-64 سال      40%      ۳2%        72%          ۵0%        18%       ۵8%        92 %       6 %          ۵0%
           6۵- 69  سال     42%      29%        71%          6۳%        24%       6۵%       9۵ %       ۵ %          44 %
         70 سال و بالاتر    ۳7%      19%        ۵6%          66%        2۳%       ۵۳%       %97         4 %          ۳۵ %
Ref.: MOHME. STEPS Study. 1395ش یوع بالای عوامل خطر تغذیه ای و بیماری های غیروا گیر در س نین بالای ۵۵ س ال، نش ان دهنده لزوم توجه به ش یوه زندگی سالم از س ال های قبل و تداوم آن در س نین س المندی برای داشتن زندگی با کیفیت و آرامش و امنیت می باشد. بسیاری از بیماری هایی که در افراد مسن بروز می کند در نتیجه نوع رژیم غذایی آنان در سال های گذشته است که با تغییراتی که به طور طبیعی با گذشت زمان و افزایش سن اتفاق می افتد، تشدید می شوند.
به نظر می رسد چربی رژیم غذایی با سرطان روده بزرگ، لوزالمعده، پروستات و پستان در ارتباط است. عوامل خطر آتروژنیک مانند افزایش فشار خون، چربی خون و عدم تحمل گلوکز، که همگی به طور قابل توجهی تحت تأثیر عوامل رژیم غذایی قرار دارند، در پیشرفت بیماری کرونر قلب نقش بسزایی دارند. بیماری های دژنراتیو مانند بیماری های قلبی عروقی و عروق مغزی، دیابت، پوکی استخوان و سرطان که از جمله بیماری های شایع سنین بالا هستند، همه تحت تأثیر رژیم غذایی می باشند. آزمایشات مداخله ای نشان داده است که کاهش فش ار خون به میزان 6 میلی متر جیوه خطر س کته را 40% و حمله قلبی را 1۵% کاهش می دهد و کاهش 10% غلظت کلس ترول خون ۳0% خطر بیماری عروق کرونر قلب را کاهش می دهد .
امروزه نقش ریز مغذی ها در رژیم غذایی نیز، به طور فزاینده ای در ارتقا سلامت و پیشگیری از بیماری های غیروا گیر مورد توجه قرار گرفته است. کمبود ریز مغذی ها اغلب در افراد سالمند به دلایل مختلفی که نهایتا منجر به کاهش مصرف مواد غذایی متنوع و متعادل می شود اتفاق می افتد. لذا در برنامه ریزی برای پیشگیری و کنترل بیماری های غیروا گیر شایع در این گروه سنی، تامین ریز مغذی های ضروری باید همواره مد نظر قرار گیرد. در این فصل به بررس ی ش ایع ترین بیماری های غیروا گیر در س نین س المندی و راهکارهای تغذیه ای در پیشگیری و کنترل این دسته از بیماری ها برای بهبود کیفیت زندگی می پردازیم.
۵7

                                                                                              تغذیه در دیابت) Diabetes( دیابت چیست؟

این بیماری یک نوع اختلال در سوخت و ساخت بدن است به طوری که بدن قادر به استفاده کامل از قند نمی باشد. دیابت یک بیماری خاموش ولی پیش رونده اس ت که به تدریج تمامی بافت های بدن را درگیر می کند و ممکن اس ت فرد دیابتی س ال ها از ابتلا خود به این بیماری بی خبر باشد. از علائم اولیه دیابت پرخوری، تشنگی، کاهش وزن و پرادراری را می توان نام برد. بیماران مبتلا به دیابت باید تغذیه متعادل، تحرک کافی و سطح فعالیت بدنی مناسبی داشته باشند و از استرس و اضطراب پرهیز نمایند.
دیابت به 3 شکل زیر دیده می شود:
 دیابت نوع 1       دیابت نوع 2
 دیابت بارداری
اهمیت رژیم غذایی در کنترل دیابت چیست؟
ر ژیم غذایی مناسب نیازهای روزانه فرد از جمله انرژی و مواد مغذی را تامین می کند و باید به همراه آن قند خون،چربی خون و فشار خون و وزن افراد مبتلا به دیابت کنترل شود.هدف از تنظیم رژیم غذایی در افراد دیابتی کنترل قند خون، کنترل چربی خون و کنترل وزن بدن و همچنین تنظیم زمان مصرف  وعدههای اصلی و میان  وعدهها به منظور پیشگیری از تغییرات قند خون در افرادی است که دارو مصرف می کنند.
با رعایت یک رژیم غذایی منظم می توان به پیشگیری و درمان عواقب مزمن دیابت مانند بیماری های کلیوی، فشارخون بالا و بیماری های قلبی عروقی کمک نمود. سالمندان دیابتی باید از مصرف غذاهای غنی از  چربیهای ترانس و اشباع نظیر فست فودها، روغن های نباتی جامد و نیمه جامد، روغن حیوانی، غذاهای سرخ کرده، و لبنیات پرچرب اجتناب کنند و بیشتر از منابع غذایی حاوی امگا۳ )مانند انواع ماهی ها( و MUFA ^[1])نظیر روغن زیتون( یا سایر انواع روغن های مایع )ذرت، آفتابگردان، سویا، کنجد( استفاده کنند. استفاده متعادل از امگا ۳ و اسیدهای چرب غیراشباع سبب پاسخ دهی بهتر گیرنده های سلول به انسولین می شود و در مقابل «چربی های اشباع شده» و «چربی های ترانس» موجب مقاومت گیرنده های سلول های انسولین می شود و محدودیت مصرف آنها باید مورد توجه باشد.
رژیم غذایی سالمند مبتلا به دیابت به چه صورت است؟
رژیم غذایی بیماران دیابتی باید از نظر کمی وکیفی به آنچه برای یک فرد غیر دیابتی مطلوب اس ت نزدیک باش د. به طور کلی در تنظیم رژیم غذایی بیماران دیابتی از همان روش به کار رفته برای رژیم غذایی افراد عادی استفاده می شود. رژیم غذایی باید حاوی انرژی کافی برای انجام فعالیت های روزمره باشد و در عین حال به کنترل وزن بدن کمک کند. رژیم های غنی از پروتئین نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات عصبی دارند که اغلب بیماران دیابتی به آن مبتلا می شوند. غذاهای پروتئینی منبع غنی ویتامین های گروه B می باشند. کمبود ویتامین های گروه B نقش مهمی در ابتلا به اختلالات عصبی دارد. دریافت پروتئین های حاوی  چربیهای اش باع )نظیر لبنیات پرچرب و گوش ت قرمز( باید در رژیم غذایی این افراد محدود ش ود. میزان کل کربوهیدرات مصرفی و همچنین کل انرژی دریافتی روزانه، عوامل  تعیین کننده نوع کربوهیدرات مصرفی هستند. با این وجود بهتر است از کربوهیدرات هایی که شاخص گلایسمیک پایین تری دارند مثل حبوبات استفاده شود.
ضروری است کربوهیدرات مصرفی روزانه در ۳ وعده غذایی اصلی و 2 تا 4 میان وعده تقسیم شود. معمولا  میانوعده آخرشب )نظیر شیر( جهت پیشگیری از افت قند خون و افزایش سطح کتون در نیمه شب مورد نیاز است .
بیماران دیابتی باید از مصرف کدام مواد غذایی پرهیز نمایند؟
    م واد غذایی با س دیم ب الا نظیر: غذاهای ش ور، کالباس، سوس یس، پنیر پیتزا، چیپس، پفک و غذاهای کنس روی، س س کچاپ ،سس های سالاد، ترشی و انواع شورها
۵8
    مواد غذایی پر چرب حاوی کلسترول بالا و یا اسیدهای چرب ترانس نظیر: لبنیات پرچرب، کره، خامه، غذاهای سرخ شده، گوشت های قرمز پرچرب و روغن جامد و نیمه جامد، کله پاچه و مغز، سیب زمینی سرخ شده
        م واد غذای ی حاوی قندهای س اده نظیر: قند و ش کر، عس ل، مربا، انواع ش یرینی ها، کی ک، کلوچه، بیس کویت های حاوی قند ،نوشابه های گازدار، ماءالشعیر، شربت ها و سایر نوشیدنی های شیرین، انواع بستنی و آب میوه های تجاری که دارای قند افزوده هستندفرد دیابتی باید کدام مواد غذایی را در رژیم غذایی خود بیشتر مصرف نماید؟    تمامی سبزیجات به خصوص سبزیجات تیره رنگ و برگ دار      میوه ها به صورت متعادل   حبوبات
  نان های سبوس دار مانند نان سنگک و نان جو            شیر و ماست و پنیر کم چرب      روغن زیتون و گردو         ماهی و غذاهای دریایی
به بیماران مبتلا به دیابت و برای پیشگیری از دیابت نکات زیر را آموزش دهید:
  غذا در دفعات زیاد و کم حجم استفاده نمایید.
  مصرف نان های سفید و برنج را کاهش داده و نان های سبوس دار، برنج قهوه ای و حبوبات را جایگزین آنها کنید.
  حداقل ۵ واحد از میوه ها و سبزی ها را در روز مصرف کنید.
    مصرف روغن های جامد و نیمه جامد، غذاهای آماده و سرخ شده و همچنین چربی های موجود در منابع غذائی حیوانی )کره، خامه ،سرشیر، دنبه، روغن حیوانی، گوشت قرمز و فراورده های آن( را کاهش دهید.
  دریافت نمک )سدیم ( و غذاهای شور و کنسرو شده را کاهش دهید.
  مصرف قندهای ساده )قند و شکر، شکلات، نقل، شیرینی ها و...( را کاهش دهید.
    اینکه گفته می ش ود «فرد دیابتی به هیچ وجه نباید برنج یا س یب زمینی یا میوه مصرف نماید» یا «مواد غذایی تلخ باعث کاهش قند خون می شوند» باور غلط در میان جامعه می باشد و نباید بدان ها توجه نمود.
  عسل دارای قند ساده است و مصرف آن باید محدود شود.
  مصرف شیرین کننده های مصنوعی و جایگزین های شکر از راهکارهای مناسب جهت کاهش مصرف قند می باشد.
    افراد دیابتی می توانند روزانه و به مقدار متعادل برنج مصرف نمایند. اما بهترین راه کاهش مصرف برنج و نان س فید جایگزین کردن آنها با حبوبات و نان های سبوس دار است.
  فرد دیابتی می تواند روزانه مقدار متعادلی از انواع میوه ها را مصرف کند .
    بدلیل قند بالای میوه های خش ک )مانند برگه ها( یا قند بالای برخی از میوه های تازه لازم اس ت مصرف میوه های ش یرین محدود شود.
    مناب ع غذای ی حاوی روی، ویتامین C ) مرکبات و س بزی های ت ازه( و ویتامین A ) زردآلو، هلو، آلو، انب ه، گوجه فرنگی و هویج و کدو حلوایی( را در رژیم غذایی خود بگنجانید زیرا این مواد حساسیت به انسولین را افزایش می دهند.
۵9

                                            تغذیه در  بیماریهای قلبی- عروقی و فشار خون بالا) Hypertension( پرفشاری خون چیست؟

فشارخون بالا به افزایش فشارخون سیستولی )مساوی یا بالاتر از 140 میلیمتر جیوه( و فشارخون دیاستولی )مساوی یا بالاتر از 90 میلیمتر جیوه( و یا یکی از هر دو حالت اطلاق می شود.
معیار تشخیص پر فشاری خون چیست؟
   فشار خون طبیعی: فشار خون سیستول کمتر از 120 میلی متر جیوه و دیاستول کمتر از 80 میلی متر جیوه، فشار خون طبیعی محسوب  میشود.
   پرفشاری خون اولیه: افرادی که فشار خون ما کزیمم  آنها بین 120 تا 140 میلی متر جیوه یا فشار خون مینیمم  آنها بین 80 تا 90 میلی متر جیوه است در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا هستند.
   پر فش اری خون: فش ار خون مس اوی یا بیش از 90/140 میلی متر جیوه، فشار خون بالا محس وب  میشود. در افراد مبتلا به دیابت یا بیماری مزمن کلیه، فشارخون مساوی و یا بیش از 80/1۳0 میلی متر جیوه، فشار خون بالا محسوب می شود. در سنین 40 تا 70 سال ،بالا رفتن فشار خون سیستول به اندازه 20 میلیمتر جیوه یا افزایش فشارخون دیاستول به اندازه 10  میلیمترجیوه، فرد را 2 برابر بیشتر در معرض خطر عوارض ناش ی از فش ار خون بالا قرار  میدهد. افزایش هریک از عددهای حدا کثر و حداقل فش ارخون، فشارخون بالا محسوب  میشود.
شیوع و اهمیت  بیماری در کشور به چه صورت است؟
امروزه فش ارخون بالا یکی از مش کلات بهداش تی در جهان محسوب می ش ود .۳0% انسان ها در سراس ر جهان مبتلا به پرفشاری خون هستند که بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت ۳۳ درصد از مبتلایان، بزرگسالان می باشند. به عبارت دیگر از هر ۳ فرد بزرگسال یک نفر مبتلا به پر فشاری خون است و هر چه سن افزایش می یابد خطر ابتلا به پرفشاری خون هم بیشتر می شود. به عنوان مثال خطر ابتلا به فش ار خون بالا در جمعیت 2۵ تا ۳4 س اله 11%، ۳۵ تا 44 س اله 20% و در جمعیت 4۵ تا 6۵ ساله 48% گزارش شده است. پیش بینی می ش ود تا س ال 202۵ شیوع پرفشاری خون تا 60 درصد افزایش یابد و به این ترتیب ۵6.1 میلیارد نفر از جمعیت جهان دچار فشار خون بالا باشند.
بررسی های صورت گرفته در نظام مراقبت ایران در سال 1۳90 حا کی از آن است که ۵/17 درصد از  ایرانیهای 1۵ تا 64 ساله فشار خون بالا دارند. همچنین در سال 1۳82 با بررسی  بیماریها و  آسیبهای موجود در کشور مشاهده شد از میان 27 عامل خطر، حدود 1۵ درصد بار  بیماریها ناشی از فشار خون بالا بوده است. به این ترتیب سازمان جهانی بهداشت در سال 2011 میزان مرگ ناشی از فشار خون بالا در  ایرانیها را 44/۳۳ در یکصدهزار نفر جمعیت اعلام کرد و رتبه 67 دنیا را برای ایران ثبت نمود. این مطالعه در سال 1۳9۵ نشان داده است که حدود 27 % جمعیت بالای 18 س ال دچار فش ار خون بالا می باش ند و در گروه سنی 6۵-۵۵ سال ،۵0 درصد، گروه سنی 69-66 سال 6۳درصد و افراد 70 سال و بالاتر 66 درصد افراد فشار خون بالا دارند  .
فشار خون بالا، دلیل اصلی بروز بیماری های قلبی- عروقی و سومین عامل کشنده در دنیا است به طوری که از هر 8 مرگ در دنیا، یک مرگ مربوط به پرفشاری خون است و  مهمترین عامل خطر بروز  بیماریهای قلبی، سکته مغزی و  بیماریهای کلیوی می باشد.
طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت در سال 200۵،  بیماریهای قلبی - عروقی ۵.17 میلیون نفر قربانی داشته که ۳0 درصد کل  مرگهای دنیا را شامل  میشود و پیش بینی  میشود این رقم تا سال 20۳0 به 2۳ میلیون نفر افزایش یابد.
هم چنین مطالعات نشان دادند که شیوع عوامل خطر        بیماریهای قلبی - عروقی نیز در ایران بالا است. این      بررسیها حا کی از آن است که اولین علت مرگ در کش ور،             بیماریهای قلبی - عروقی اس ت. البته باید توجه کرد که بیماری پرفشاری خون قابل پیشگیری و درمان بوده و می توان با کنترل فشارخون بالا، مرگ و ناتوانی ناشی از بیماری های قلبی را کاهش داد.
عوارض فشار خون بالا چیست؟
پرفشاری خون سبب افزایش خطر حملات قلبی، سکته و نارسایی کلیه می شود. همچنین فشارخون بالای کنترل نشده می تواند منجر

به نابینایی، نامنظمی ضربان قلب و نارس ایی قلبی ش ود. خطر این عوارض در صورت وجود عوامل خطر بیماری های قلبی عروقی مانند دیابت افزایش می یابد.
عوامل مؤثر در ایجاد  بیماری کدامند؟
 ارث: در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده به فشارخون بالا، احتمال ابتلای سایر اعضای خانواده زیاد است.
 سن: با افزایش سن احتمال بروز فشار خون بالا بیشتر می شود.
   چاقی: افرادی که وزن بالاتر از حد طبیعی دارند، شانس بیشتری برای ابتلا به فشار خون بالا دارند. پرفشاری خون در افراد چاق 2 تا 6 برابر بیش از افرادی است که اضافه وزن ندارند.
    قرصه ای ضدبارداری خورا کی: بانوانی که از قرص ضدبارداری خورا کی اس تفاده می کنند، مخصوصاً ا گر همزمان س یگاری باش ند شانس بیشتری برای ابتلا به فشار خون بالا دارند.
 جنس: پرفشاری خون در مردان تا سن 4۵ سالگی شایع تر است. در 4۵ تا ۵4 سالگی خطر در دو جنس برابر است.
   از سایر عوامل می توان فعالیت بدنی کم، مصرف الکل، مصرف زیاد نمک، استرس و فشار عصبی را نام برد که بر افزایش فشار خون موثر است.
به بیماران مبتلا به فشار خون بالا و بیماری های قلبی و برای پیشگیری از افزایش فشار خون نکات زیر را آموزش دهید:
طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی، حدا کثر مقدار مصرف روزانه نمک پنج گرم است )معادل یک قاشق چای خوری( این درحالیست که میزان مصرف نمک ایرانی ها 2 تا ۳ برابر این مقدار برآورد شده است .
                                  با تغییرات ساده در سبک زندگی خود مانند کاهش چربی و نمک رژیم غذایی و فعالیت بدنی منظم             میتوان باعث کاهش سطح چربی
)کلسترول( و فشارخون شد و احتمال بروز بسیاری از بیماری ها از جمله دیابت و بیماری های عروق کرونر قلب را کاهش داد.
                                                                 برای پیشگیری از فشار خون بالا به میزان سدیم درج شده برروی برچسب          بستههای مواد غذایی دقت کنید.
  از ابتدا ذائقه کودک خود را به غذاهای کم نمک عادت دهید.
    فش ارخون بر اثر چاقی بالا  میرود زیرا افزایش وزن، س بب افزایش بار قلب  میش ود. به همین علت کاهش وزن در کنترل فشار خون موثر می باشد.
    از مصرف دخانیات اجتناب شود زیرا استعمال دخانیات باعث افزایش ضربان قلب، خطر ابتلا به فشار خون بالا، گرفتگی عروق و نهایتاً ایجاد حمله قلبی و سکته  میشود .
    درمی ان وعده ه ا به جای مصرف چیپس و پفک، چوب ش ور و س ایر تنقلات پرنمک و از مغزها )بادام، پس ته، فندق، گردو از نوع بونداده و خام(، ماس ت کم چرب، پنیر کم نمک و کم چرب، ذرت بدون نمک و انواع س بزی )کاهو، جعفری و..( که دارای منیزیم هستند استفاده کنید.
    برخ ی س بزی ها مث ل چغندر، هویج، کلم پیچ، اس فناج، کرفس، ش لغم و انواع کلم س دیم زیادی دارند و بهتر اس ت مصرف آنها محدود شود.
  از غلات، نان و ما کارونی تهیه شده از گندم کامل )سبوس دار( و برنج قهوه ای به دلیل داشتن فیبر و ویتامین استفاده شود.
    در صورت ی ک ه از میوه هایی همچ ون زردآلو، گوجه فرنگی، هندوانه، موز، س یب زمینی، آب پرتقال و گریپ فروت و یا س بزیجات برگ سبز، سیب زمینی، کدو، قارچ، شیر، ماهی و لوبیای سفید که منابع غنی پتاسیم هستند همراه با داروهای کنترل فشار خون همچون اسپیرونولا کتون و تریامترن استفاده می کنید، توجه داشته باشید که عملکرد این داروها به صورت احتباس پتاس یم در بدن می باش د، لذا لازم اس ت مصرف این مواد محدود شده و فاصله زمانی حدود 2 ساعت بین مصرف این غذاها و داروها رعایت شود.
  مصرف             روغنها را کاهش دهید و از روغن هایی با منبع حیوانی مانند پیه، دنبه و کره استفاده نکنید. می توانید انواع روغن های گیاهی مایع مانند روغن زیتون، کلزا، ذرت و آفتابگردان را جایگزین نمایید.
  مصرف مواد غذایی حاوی اس ید چرب اش باع و کلسترول )گوش ت قرمز، لبنیات پر
61
چرب، زرده تخم مرغ( را در برنامه غذایی روزانه کاهش داده و ماهی و مرغ را جایگزین کنید.
  پوست مرغ حاوی مقدار زیادی چربی است و باید قبل از طبخ کاملاً جدا شود.
  در مصرف نوشیدنی های کافئین دار مانند چای و قهوه، اعتدال را رعایت کنید.
    از مصرف نمک در س ر س فره اجتناب نمایید و به جای آن از چاشنی هایی مانند سبزی های معطر تازه یا خشک مانند )نعناع، مرزه ،ترخون، ریحان و...( یا سیر، لیموترش تازه و آب نارنج برای بهبود طعم غذا و کاهش مصرف نمک استفاده کنید.
    کمبود کلس یم موجب افزایش فش ارخون و در نتیجه ابتلاء به بیماری های قلبی عروقی می ش ود. مصرف منابع کلسیم )شیر و انواع لبنیات کم چرب( را افزایش دهید. با مصرف ۳-2 واحد از گروه شیر و لبنیات، کلسیم مورد نیاز بدن تامین می شود.
                                           روزانه یک قاشق        سوپخوری روغن زیتون همراه غذا یا سالاد استفاده نمایید.
  نان لواش، نان با گت، نان س اندویچی و بطور کلی نان هایی که با آرد س فید تهیه ش ده اند و فاقد س بوس هس تند را مصرف نکنید .
بهترین نان از نظر میزان سبوس، نان سنگک و نان جو است.
    از مصرف مواد غذایی مانند: ش یرینی خامه ای، چیپس، بس تنی خامه ای و سنتی، نوشابه ها و نوشیدنی های شیرین و گازدار، کره ،مارگارین، روغن حیوانی، روغن نباتی جامد و نیمه جامد، دنبه، مرغ با پوست، گوشت های چرب، ماهی دودی وسایر غذاهای نمک سود شده، پنیر و ماست خامه ای، غذاهای چرب وسرخ شده، غذاهای شور و پرنمک، سوسیس، کالباس و همبرگر، پیتزا، کله و پاچه ،مغز، دل و جگر پرهیز نمایید.

                                                        تغذیه در اختلال کلسترول خون) Hypercholesterolemia( کلسترول چیست؟

کلس ترول یک ماده طبیعی اس ت که در بدن ساخته می شود .7۵% کلس ترول بدن که در جریان خون قرار دارد توسط کبد ساخته شده و 2۵% باقیمانده توس ط غذاها به بدن وارد می ش ود. افزایش س طح کلسترول خون برای سلامتی انس ان مضر است ولی سطح طبیعی آن برای س اخته ش دن غشای س لول ها و هورمون ها و در نتیجه ادامه زندگی انسان لازم اس ت. براساس گزارش مرکز پیشگیری و کنترل بیماری ها در آمریکا) CDC( یک سوم بالغین در دنیا سطح کلسترول خون بالایی دارند.
کلس ترول توتال بدن ش امل LDL،HDL و VLDL می باش د و مقدار طبیعی آنmg/dl 200 و یا کمتر اس ت. مقادیر بالاتر از mg/dl 200 به معنی عامل خطر بیماری های قلبی می باشد.
انواع کلسترول خون کدام است؟کلسترول بد: LDL
نوعی از کلس ترول خون اس ت که تمایل به رس وب در دیواره عروق بدن دارد. گلبول های سفید خون با این نوع کلسترول ترکیب شده و پلا ک عروقی تش کیل می دهند که س بب تنگی عروق می ش ود. حدا کثر میزان قابل قبول آن در افراد در معرض خطر mg/dl 100 است؛ و درسایر افراد mg/dl 1۳0 است.همچنین در افرادی که بیماری قلبی دارند این میزان باید به کمتر از mg/dl 70 کاهش یابد.
کلسترول خوب: HDL
کلسترول خوب جلوی تجمع کلسترول بد را در خون و در دیواره عروق می گیرد. هر چه میزان این کلسترول در خون بالاتر باشد بهتر است .مقدار mg/dl 40و بالاتر در مردان و mg/dl  ۵0و بالاتر در زنان می تواند به کاهش خطر بیماری های قلبی کمک کند. مقدار کمتر از این دو مقدار، عامل خطری برای بیماری های قلبی عروقی می باشد. لازم به ذکر است زنان عموماً به علت هورمون استروژن، سطح HDL بالاتری دارند.
کلسترول مواد غذایی
کلس ترول موجود در مواد غذایی با کلس ترول خون متفاوت اس ت. مصرف غذاهای پرچرب تنها عامل افزایش س طح کلسترول خون در برخی افراد نیست در تعداد زیادی از افراد، ژنتیک عامل اصلی است )شکل ژنتیک این بیماری بنام هایپرکلسترولمی خانوادگی) Familial Hypercholesterolemia( نامیده می شود. در این بیماری کلسترولخون بطور ژنتیکی بالا است(. در ا کثریت افراد، کلسترول مواد غذایی ،حداقل اثر را بر کلس ترول خون دارد. در حدود ۳0% مردم با مصرف مواد غذایی حاوی کلس ترول بالا، کلس ترول خونشان افزایش می یابد این افراد باید از مصرف غذاهای حاوی اسید چرب اشباع و ترانس مانند روغن حیوانی، پیه، دنبه، گوشت های پرچربی، محصولات لبنی پرچرب و فست فودها خودداری کنند. افرادی که کلسترول خون بالا دارند در مصرف زرده تخم مرغ هم نباید زیاده روی کنند. محدودیت مصرف حدا کثر ۳ عدد زرده تخم مرغ در هفته برای این افراد توصیه می شود.
علائم کلسترول خون بالا چیست؟
کلسترول بالا همیشه علامت دار نیست. کلسترول بالا در شریان های بدن مستقر و روی هم انباشته شده و سبب تصلب شرائین )سفتی عروق( می ش ود. همچنین بالا بودن کلس ترول خون باعث محدود ش دن عبور جریان خون و در نتیجه مش کلات قلبی )بعلت نرسیدن خون کافی به قلب( مانند حملات قلبی وسکته می شود.
عوارض کلسترول خون بالا چیست؟

1. بیماری های قلبی
2. انسداد مجرای خون توسط پلا ک های جدا شده از رگ ها و کاهش خون رسانی به مغز و قلب

۳. حمله قلبی
4. سکته مغزی
۵. مرگ
به بیماران دارای چربی خون بالا و برای پیشگیری از افزایش چربی خون نکات زیر را آموزش دهید:
  رژیم غذایی پر فیبرداشته باشید .
  مصرف زیاد سبزی و میوه، غلات کامل، حبوبات و دانه ها باعث کاهش LDL و همچنین کاهش وزن می شود.
  ا گر می خواهید LDL کاهش یابد، مصرف چربی های اشباع را کاهش دهید.
    مصرف چربی ترانس را با پرهیز از مصرف غذاهای سرخ کرده و بسیاری از تنقلات، روغن های جامد و نیمه جامد و فست فودها تقلیل دهید.
  مغز دانه ها به کاهش کلسترول خون کمک می کنند. البته درنظر داشته باشید که به دلیل کالری بالا باید به تعادل مصرف شوند.
    روغن های مایع و غیر اش باع مانند کانولا، زیتون و آفتابگردان، ذرت، کنجد و... س بب کاهش LDL می ش ود؛ اما به هر حال به دلیل کالری بالا باید تعادل رعایت شود.
  مصرف گوشت قرمز را کاهش و مصرف ماهی و گوشت بدون چربی ما کیان را افزایش دهید.
  تمام چربی ها و پوست را قبل از پخت از گوشت و مرغ جدا کنید.
    غذاها را بجای سرخ کردن، بصورت آب پز، تنوری و بخارپز مصرف کنید و در صورت تمایل به سرخ کردن، با مقدار کم روغن و به مدت کوتاه تفت دهید .
  چربی موجود در خورش ها و آبگوشت را قبل از سرو کردن جدا کنید.
  تا حد امکان روغن کتلت و کوکو را بعد از پخت بوسیله دستمال یا کاغذهای جاذب روغن بگیرید.
    تا حد امکان از مصرف گوش ت های فراوری ش ده مانند هات دا گ، سوسیس، ژامبون، نا گت مرغ و گوشت حتی با عنوان «کم چرب »خود داری کنید.
    ماهی های چرب مانند س المون، ماهی آزاد، س اردین و قزل آلا که حاوی امگا ۳ بالایی هس تند س بب کاهش تری گلیس رید خون و تنظیم HDL می شوند.
  پروتئین سویا دارای برخی اثرات مفید بوده و سبب کاهش LDL و تری گلیسرید و افزایش HDL می شود.
  مصرف سیب زمینی را کاهش و مصرف دانه ها و غلات کامل، نان های سبوس دار، حبوبات و برنج قهوه ای را افزایش دهید.
    غلات بدون س بوس مانند برنج س فید و نان سفید س بب افت سریع قند خون و گرسنگی زودرس می شود و اضافه دریافت آن سبب چاقی و تجمع در بدن بصورت چربی می شود.
6۳
    وزنخود را کم کنید )کمک به کاهش کلسترول LDL و تری گلیسریدو افزایش HDL، کمکبه کاهش فشار خون، کاهشخطر حملات قلبی و سکته و کاهش فشار بر مفاصل و رباط ها.(
  استعمال دخانیات را ترک کنید )کمک به افزایش HDL و کاهش خطر بیماری های قلبی عروقی و سکته.(
            برنامه منظمی برای ورزش داشته باشید. ورزش کردن سبب افزایش HDL و کاهش LDL می گردد ) 40 دقیقه ورزش مانند قدم زدن ،شنا، دوچرخه سواری به تعداد ۳ تا 4 بار در هفته.(دارو درمانی برای تنظیم کلسترول خون
گاهی تغذیه سالم و ورزش منظم برای تنظیم کلسترول خون کافی نیست اغلب در کلسترول بالای خون ناشی از وراثت، نیاز به دارو درمانی هم می باشد. در این صورت پزشک معالج درمان دارویی فرد را انجام خواهد داد.

                                                                                  تغذیه در پوکی استخوان) Osteoporosis(

پوکی استخوان یا استئوپروز به معنی کم شدن ترا کم استخوان است که بدنبال آن قدرت استخوان کم شده و شکننده می شود و درنتیجه احتمال بروز شکستگی افزایش می یابد. پوکی استخوان معمولاً بتدریج پیشرفت می کند و هیچ علامتی تا وقتی که شکستگی بوجود بیاید نشان نمی دهد .
پوکی استخوان می تواند در هر استخوانی ایجاد شود ولی معمولا در ستون مهره ها، لگن، مچ دست و دنده ها بیشتر دیده می شود. پوکی استخوان و شکستگی های مرتبط با آن علت اصلی بیماری، ناتوانی و مرگ است و هزینه های هنگفت پزشکی نیز دربر دارد. در زنان پوکی استخوان علت 80% شکستگی ها در مفصل ران است. خطر ابتلا به شکستگی های پوکی استخوان در طول زندگی در خانم ها حداقل ۳0% تا حدود 40% است. در مقابل، این خطر برای مردان حدود 1۳% است. بنابر این زنان در معرض خطر بیشتری هستند زیرا از دست دادن توده استخوان آنها پس از یائسگی تسریع می شود .
پیش گیری از پوکی اس تخوان با هورمون درمانی در یائس گی امکان پذیر است اما عوامل سبک زندگی به ویژه رژیم غذایی و نیز فعالیت بدنی و اس تعمال دخانیات با پوکی استخوان در ارتباط هستند. هدف اصلی، جلوگیری از شکستگی استخوان است. این امر می تواند با افزایش توده اس تخوان در س نین بلوغ و جلوگیری از تحلیل اس تخوان در س نین بالاتر یا افزایش ذخیره اس تخوان ها از مواد معدنی حاصل ش ود. مصرف کلس یم و فعالیت بدنی به ویژه در دوره نوجوانی و بزرگسالی به پیشگیری و به تعویق انداختن پوکی استخوان در سالمندی کمک می کند.
پوکی اس تخوان یکی از بیماری های ش ایع به ویژه در زنان کش ورمان است که عمدتاً به دلیل مصرف نا کافی منابع غذایی کلسیم و علل دیگری همچون مصرف زیاد غذاهای پروتئینی، ش ور، پرفیبر، حاوی کافئین و... ایجاد می ش ود. پوکی اس تخوان خطر شکس تگی خود بخودی استخوان ها را افزایش می دهد.  این بیماری در شروع تا سال ها بدون علامت است. مهمترین علامت پوکی استخوان درد است و این درد وقتی ایجاد می ش ود که اس تخوان دچار شکس تگی می گردد. البته شکس تگی های ناش ی از پوکی اس تخوان معمولا بصورت شکستگی های ریز و بدون جابجایی و خفیف هستند که بدون وارد شدن ضربه شدیدی به اندام ایجاد می شود. پس بیمار بدنبال یک حرک ت بدنی که ممکن اس ت قدری متفاوت از حرکات معمول وی باش د دچار شکس تگی ریز و بدون جابجایی ی ا با جابجایی اندک در استخوان می شود.
پوکی استخوان در بعضی افراد بیش از دیگران دیده می شود. ترا کم و قدرت استخوان تحت تاثیر متغیرهای ژنتیکی و محیطی است. بطور معمول ترا کم اس تخوان مردان بیش از زنان اس ت پس زنان بیش از مردان دچار پوکی استخوان می شوند و این بیماری در افراد لاغر و در کسانی که در فامیل نزدیک خود سابقه پوکی استخوان دارند بیشتر دیده می شود.
برای حفظ سلامت و استحکام استخوان ها و جلوگیری از شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان توصیه کنید:
    روزان ه کلس یم کافی )حداقل 1000 میلی گ رم( از طریق مصرف منابع غنی آن خصوصاً انواع لبنیات  کمچرب دریافت ش ود. یک لیوان شیر حدوداً دارای ۳00 میلی گرم کلسیم است. بنابراین ا گر یک فرد بزرگسال روزانه 2 تا ۳ لیوان شیر یا معادل آن ماست یا پنیر یا کشک دریافت کند، نیاز کلسیم وی تامین خواهد شد.
   برای جذب کلسیم باید مقادیر کافی ویتامین D )حدود 400 واحد بین المللی در روز( از نور مستقیم خورشید و منابع غذایی آن )زرده تخم مرغ، جگر، ماهی( دریافت شود. مدت زمان استفاده از نور خورشید حدود 10 دقیقه در روز و دست کم دو الی سه بار در هفته است و کافی است صورت، دست ها و بازوها در شرایط محیطی سالم در معرض آن قرار گیرد.
  نوشیدنی های طبیعی مانند آب میوه، دوغ و انواع شربت ها به جای نوشابه های کافئین دار )انواع کولاها، چای و قهوه( مصرف شود.
    انواع ماهی به ویژه ماهی هایی که با استخوان مصرف می شوند را به عنوان منابع غنی از پروتئین، کلسیم، روی، فلوئور و ویتامین D مصرف نمایند.
  لازم است همواره وزن در محدوده ایده آل حفظ شده و از افزایش یا کاهش مفرط آن پرهیز شود.
  روزانه ۳0 دقیقه پیاده روی تند انجام شود.
  روزانه حداقل ۳ واحد از گروه شیرولبنیات کم چرب ) کمتر از ۵/2 درصد چربی( مصرف شود.
  طبق برنامه مکمل یاری کش وری، ماهانه یک عدد مکمل ۵0 هزار  واحدی ویتامینD و روزانه یک عدد کلس یم یا کلس یم D جهت پیشگیری مصرف شود. در صورت محرز شدن کمبود ویتامین D، دوره درمانی توسط پزشک معالج تنظیم خواهد شد.
مواد غذایی زیر هم حاوی کلسیم هستند مصرف آنها را توصیه کنید:
 حبوبات شامل عدس، نخود، لپه، ماش، لوبیا قرمز، لوبیا چیتی، لوبیا سفید، لوبیای چشم بلبلی .
توجه: ا گر با خوردن حبوبات دچار نفخ می شوید آن را به مدت 4-۳ ساعت خیس کرده آب آن را دور بریزید و سپس پخته و مصرف کنید.
 انواع مغز دانه ها مثل بادام، کنجد و لوبیای سویا
▪ روزانه 2 قاشق غذاخوری کنجد، یا
▪ 10 عدد مغز بادام، یا
▪ 2 قاشق غذاخوری لوبیای سویا از نوع کم نمک یا بدون نمک
دقت کنید: زیاده روی در مصرف مغزدانه ها موجب اضافه وزن و چاقی می شود.
محدودیت مصرف مواد زیر را گوشزد نمایید:
 نوشابه های گازدار شامل انواع کولا ها، آب میوه های گازدار، دوغ گازدار            غذاهای پرنمک
 تنقلات شور مثل چیپس، پفک، چوب شور، آجیل شور، خیار شور، انواع شور
 غذاهای کنسروی: به دلیل دارا بودن سدیم زیاد، خطر پوکی استخوان را افزایش می دهد.
 چای و قهوه: مصرف روزانه حدا کثر ۳-2 فنجان چای کمرنگ کافی است.

                                                                               تغذیه در کبد چرب) Fatty Liver (                                                                              

کبد چرب حالتی برگش تپذیر از تجمع  وا کوئولهای چربی در س لولهای کبدی است که با التهاب کبد مشخص  میشود. در واقع رسوب چربی در کبد را کبد چرب  مینامند که بدلایلی از جمله دیابت، چاقی، فش ار خون بالا، چربی خون بالا، س وء تغذیه و یا مصرف الکل )کبد چرب الکلی( رخ  میدهد. 70 درصد بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی را افراد چاق تشکیل می دهند که البته دیابت و بالا بودن  چربیهای خون نیز از علل  زمینهای بیماری است .20 درصد افرادی که کبد چرب دارند، لاغر هستند اما چاقی شکمی دارند که علت بدترین نوع کبد چرب غیرالکلی است.
وجود چربی در کبد طبیعی اس ت، اما ا گر مقدار چربی کبد بیش از ۵ درصد وزن کل کبد را ش امل ش ود، فرد به بیماری کبد چرب دچار  شدهاست. این بیماری علائم خاصی ندارد اما بعد از رعایت نکردن رژیم غذایی و پیشروی این بیماری در کبد باعث سوءهاضمه می شود.
نف وذ ی ا تجمع چربی در کبد بدلیل اختلال در متابولیس م چربی بواس طه افزایش تجمع اس یدهای چرب از بافت چرب ی، افزایش تولید اسیدهای چرب در کبد، کاهش ا کسیداسیون اسیدهای چرب، افزایش تولید تری گلیسریدها و افزایش گیرافتادن چربی ها در کبد اتفاق می افتد.
6۵
علائمیمانندخس تگی، کاهشاش تهاو کاهش وزن، احس اس ضعف، تهوع، گیجی وعدم تمرکز، احساس درد در قسمتراست و بالای شکم، بزرگ شدن کبد، تست های خونی )تست آنزیم های کبدی( و سونوگرافی کبد از جمله راه های تشخیص بیماری می باشد.
در افرادی که دارای اضافه وزن و چاقی هس تند کاهش وزن تدریجی زیر نظر کارش ناس تغذیه تاثیر بس یار زیادی در بهبودی دارد. کنترل اس ترس و فش ارهای عصبی نی ز تأثیر زیادی در بهبودی دارد. تخمین زده می ش ود 1۵ تا ۳0 درصد جمعیت جه ان به این بیماری مبتلا باشند. در ایران شیوع این بیماری بالا و تا حدود ۳0% برآورد شده است.
در این بیماری بطور کلی تغییر رژیم غذایی )رژیم غذایی سالم( و شیوه زندگی )کاهش وزن و افزایش فعالیت بدنی( توصیه می شود.
برای داشتن حدود نیم تا یک کیلوگرم کاهش وزن در هفته، رژیم کم کالری) 1200 تا 1600 کیلو کالری در روز( با کاهش ۵00 تا 1000 کیلوکالری از کالری دریافتی روزانه توصیه می شود. هدف، کاهش وزن به میزان 10-7% وزن کنونی در افراد چاق است.
توصی ه می ش ود برای این بیماران، رژی م غذایی کم چرب)کمتر از ۳0% چربی - کمتر از 10% چربی اش باع( و کم کربوهیدرات )حدود ۵0% کربوهیدرات( )با تا کید بر کربوهیدرات های پیچیده( و پرفیبر تنظیم شود.
به این افراد توصیه می شود:

1. به آرامی و با آرامش غذا را بجوید.
2. همراه غذا، سبزی و سالاد بدون سس مصرف کنید.

۳. چربی قابل رؤیت گوشت و پوست مرغ را قبل از پخت جدا کرده و از مصرف آن خودداری کنید.
4. مصرف گوشت بوقلمون و گوشت شتر مرغ به دلیل چربی کمتر، نسبت به گوشت مرغ و گوشت قرمز بیشتر توصیه می شود .
۵. از مصرف سوسیس، کالباس و همبرگر پرهیز کنید.

6. روزانه از مواد غذایی حاوی فیبر مانند انواع میوه ها، سبزی ها، دانه های کامل غلات )مانند گندم، جو و جودوسر(، حبوبات و نان های سبوس دار استفاده کنید.
7. سیب، مرکبات، انگور، گوجه فرنگی، هویج، سیر و پیاز، کدوخورشی، کرفس، شوید، و چای سبزدر پیشگیری از کبد چرب بسیار مؤثر می باشند. از این مواد در رژیم غذایی بیشتر استفاده کنید.
8. لبنیات کم چرب مصرف کنید.
9. هنگام صرف غذا، آب و مایعات ننوشید )مگر در شرایط ضروری و مشکل در بلع غذا.(
10. س عی کنید دو بار در هفته ماهی ترجیحاً به صورت آب پز یا بخارپز مصرف کنید. در صورتی که طعم ماهی را دوس ت ندارید با افزودن سبزی های معطر و آبلیمو، آن را با ذائقه خود تطبیق دهید.
11. از غذاها و نوش یدنی های حاوی ش کر و فروکتوز مانند چای شیرین، نوشابه، انواع شیرینی خصوصاً شیرینی های خامه ای، شکلات و آب نبات پرهیز کنید.
12. از مصرف چربی زیاد بویژه حاوی چربی اشباع مانند خامه، سرشیر، چیپس و سس سفید پرهیز کنید.
13. از روغن های گیاهی مایع مانند روغن زیتون، کانولا )کلزا(، کنجد، سویا و آفتابگردان استفاده کنید.
14. مصرف غذاهای سرخ کرده )حتی پیاز داغ و نعناع داغ( را کاهش دهید و ترجیحاً غذای خود را به صورت آبپز، بخارپز و کبابی تهیه کنید.
15. هنگام غذاخورن از تماشای تلویزیون، صحبت کردن، ایجاد استرس و بدخلقی و... دوری نمایید.
16. ورزش منظم هوازی با شدت متوسط روزانه حداقل به مدت ۳0 دقیقه )بر حسب توانایی های فردی( ۵ بار در هفته انجام دهید )کلا

200‐1۵0 دقیقه در هفته.(

                                                                                 )Osteoarthritis (تغذیه در آرتروز                                                                                  

این وضعیت ناتوان کننده نوعی تورم دردنا ک مفاصل اس ت. انتهای اس تخوان ها بطور طبیعی بوسیله غضروف ها و کیسه های کوچک حاوی مایعی که مانند یک ماده لغزنده عمل می کند پوش یده ش ده است اما با افزایش سن، گاهی انتهای استخوان ها ساییده شده و از هم فاصله گرفته و مفاصل بد شکل می شوند. به همین علت هنگام حرکت، مفاصل دردنا ک می شوند.
توصیه های تغذیه ای برای درمان آرتروز زیاد اس ت اما هیچ برنامه غذایی ش ناخته ش ده ای جهت پیش گیری، درمان یا تس کین آرتروز وجود ندارد. احتمال می رود برنامه غذایی از طریق تقویت سیس تم ایمنی بر روی آرتروز اثر کند.  اس یدهای چرب امگا ۳ موجود در انواع ماهی های چرب و روغن ماهی نیز با آرتریت مرتبط است.
اثرگذاری بر سیستم ایمنی، بستگی به نوع تغذیه دارد و برنامه غذایی نامناسب ممکن است آرتریت را بدتر کند. همچنین ممکن است در برخی افراد، مصرف بعضی غذاهای خاص سیستم ایمنی را علیه آرتریت تحریک کند. برای مثال مصرف شیر و لبنیات در برخی افراد آرتریت را بدتر می کند.
    کم کردن مصرف اس یدهای چرب اش باع موجود در گوش ت و فرآورده های لبنی و افزایش مصرف ماهی س بب پیش گیری یا کاهش التهاب در مفاصل افراد مبتلا به آرتریت شده و درد مفاصل را کاهش می دهد.
    ا کسیداسیون چربی غشای مف اص ل سبب التهاب و تورم مفاصل می شود. از آنجا که ویتامین E بعنوان آنتی ا کسیدان از وا کنش های التهابی پیشگیری می کند، لذا مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین E نظیر جوانه گندم توصیه می شود .
    افزایش وزن نیز با آرتریت مرتبط اس ت. به این ترتیب کم کردن وزن برای افراد چاق مبتلا به آرتریت بس  یار ضروری است زیرا مفاصل به علت تحمل وزن زیاد بیشتر تحت فشار قرار می گیرند. کاهش وزن اغلب درد آرتریت در دستها را هم با وجود اینکه متحمل وزن بدن نیستند بهبود می بخشد .
    از مصرف چربی گوشت، پوست مرغ، پوست ماهی، انواع سس های سفید، لبنیات پرچرب، کره، خامه، پنیر خامه ای و شیرینی خامه ای پرهیز نمایید.
  سبزی های خام یا پخته را هر روز مصرف کنید. سبزی ها را با مقدار خیلی کم آب بپزید و تاحد امکان از سرخ کردن آنها پرهیز کنید.
    مصرف خیار ش ور، ترش ی، غذاهای نمک س ود، غذاهای دودی، رب و س س گوجه فرنگی، غذاهای آماده، غذاهای کنس رو ش ده ،چیپس، پفک، انواع مغزهای شور، سوسیس و کالباس، زیتون پرورده، دوغ های صنعتی و به طور کلی هر غذای آماده ای که در تهیه آن نمک بکار رفته است را بدلیل داشتن نمک محدود نمایید.
  از مصرف زیاد گوشت قرمز پرهیز نمایید .
    در صورت امکان بهتر است هفته ای یک تا دو بار ماهی مصرف نمایید. چربی ماهی از نوع امگا ۳ بوده و می تواند در کنترل التهابات و درد مفید باشد )مصرف ماهی به صورت بخارپز یا کباب شده.(
    از روغن های جامد و حیوانی استفاده نکنید. در عوض انواع روغن های مایع گیاهی مانند روغن زیتون، سویا و کنجد را در برنامه غذایی خود وارد نمایید. میوه زیتون )غیرشور( و روغن آن در کنترل التهاب نقش موثری دارند.
    غذاهای بی خاصیت و مضر مانند نوشابه، سوسیس و کالباس، غذای کنسروی و مانده و فریزری و غذاهای حاوی مواد نگهدارنده را مصرف نکنید.
   از زنجبیل، س یر، دارچین و زردچوبه که دارای خواص ضد التهابی می باش ند در طبخ غذا اس تفاده کنید )مثلا مصرف چای کمرنگ همراه با زنجبیل یا دارچین.(
  چای سبز، زعفران، گزنه و کرفس نیز در کاهش التهاب ها و درد موثر هستند.
  از فشار آوردن بیش از حد بر مفاصل اجتناب کنید )به ویژه بالا و پایین رفتن از پله، ایستادن زیاد، نشستن طولانی مدت روی زمین و.(...
  ماست را به همراه سبزی های معطر خشک مانند کمی شوید یا خرفه یا گشنیز استفاده کنید.
    اس تراحت و ورزش در این بیماری با اهمیت هس تند. افراد مبتلابه آرتروز نیاز به ایجاد تناس ب بین اس تراحت و ورزش خود دارند. در زمانی که درد زیاد است استراحت بیشتر و هنگامی که درد کمتر است ورزش بیشتر توصیه می شود )با پزشک طب ورزش و یا فیزیوتراپ مشورت نمایید.(
    استرس های روحی نقش مهمی در ایجاد این بیماری دارند و وجود این استرس ها روند بیماری را بدتر می کند. سعی شود از قرارگیری در محیط های استرس زا خودداری و آن را کنترل نمایید.
    مبتلایان به این بیماری ا گر چاق هستند باید وزن خود را زیر نظر کارشناس تغذیه کم کنند زیرا چاقی باعث وارد آمدن فشار به مفاصل می شود.
    حتی ا گر مفصلی بر اثر این بیماری آس یب دیده باش د باید آن را به طور غیرفعال با مشورت متخصص طب ورزشی یا فیزیوتراپ )بدون استفاده از عضلات حرکت دهنده آن مفصل( حرکت داد تا از انقباض دائمی و جمع شدگی عضلات جلوگیری شود.
  گاهی استفاده از آتل های مخصوص برای کوتاه مدت می تواند تورم و درد مفاصل درگیر را کاهش دهد.

  بعضی از بیمارانمعتقدند آبو هوایمرطوب وضع بیماری آن ها را بدتر می کند ولی شواهد علمی کافی برای این موضوعوجود ندارد.
در پیوست ۳، موادغذایی التهاب زا و ضد التهاب برای پیشگیری و کنترل عمده بیماری ها از جمله انواع آرتریت و دردهای کمری معرفی شده اند.

                                                                                تغذیه در هیپو تیروئیدی) Hypothyroidism(

 کمکاری غده تیروئید در بین             بیماریهای غده      درونریز ش        ایعترین بیماری پس از دیابت اس ت. این بیماری هنگامی ایجاد              میش ود که غده تیروئید نتواند به اندازه نیاز بدن هورمون تولید کند. تری یدوتیرونین T۳ و تیروکس ین T4 هورمون های غده تیروئید هس تند. این هورمون ها وظیفه تنظیم مصرف انرژی، تولید گرما و تسهیل رشد در بدن را برعهده دارند. بیماری در زنان سه برابر              شایعتر از مردان است و با افزایش سن، خطر ابتلا به آن افزایش می یابد.
ضعف و خس تگی،            خوابآلودگی، پوست خشک، خشن و س رد، عدم تحمل سرما، کاهش تعریق، کندی ضربان قلب، یبوست، افزایش وزن، تاخیر در رفلکس ها،    کمخونی و درد مفاصل و عضلات از علائم کم کاری درمان نشده تیروئید است.
عل ل ک م کاری تیروئید عبارتند از: جراحی تیروئید، س رطان تیروئید، کمبود ی د دریافتی از طریق مواد غذایی، یدتراپی یا اس تفاده از ید رادیوا کتی و ی ا داروهای ضد تیروئید برای درمان س ایر  بیماریهای تیروئید، مصرف داروهایی مانن د لیتیوم، هیپوتیروئیدی خود ایمنی )تیروئیدیت هاشیموتو(، کمبود ویتامینA، آهن و سلنیم با تاثیر بر فعالیت آنزیم ها و یا ایجاد اختلال در تولید هورمون تیروکسین و کمبود ویتامین B12 که برای تولید هورمون تیروکس ین ضروری اس ت و در س المندان معمولاً این کمبود مشاهده می شود. تشخیص قطعی با  اندازهگیری سطح  هورمونهای تیروئید در خون صورت می گیرد. بیمار هیپوتیروئیدی با TSH بالا و FreeT4 پایین تشخیص داده  میشود .وجود ید غذایی مناس ب برای عملکرد طبیعی تیروئید ضروری اس ت. در کش ورما، هیپوتیروئیدی ناش ی از کمبود ید در آب و خا ک، با افزودن ید به نمک تقریباً برطرف شده است. داشتن یک رژیم غذایی متعادل با مصرف دو وعده ماهی در هفته و استفاده از نمک یددار ،در پیشگیری از کمبود ید و ابتلا به کم کاری تیروئید موثر است. مصرف زیاد ید نیز در برخی افراد باعث پرکاری تیروئید می شود.
داروی لووتیروکسین بعنوان جایگزین کمبود هورمون تیروکسین در بدن، به افراد مبتلا به کم کاری تیروئید توسط پزشک تجویز می شود.
مصرف بیش از حد فیبر غذایی می تواند جذب داروی لووتیروکسین را مختل کند. برخی از غذاها، مکمل ها و داروها نیز می توانند همان تأثیر را داشته باشند. بنابر این از مصرف داروی لووتیروکسین همزمان با مواد، مکمل ها و داروهای زیر خودداری کنید:
  گردو     آرد سویا
  کنجاله پنبه دانه
  مکمل های آهن یا مولتی ویتامین های حاوی آهن           مکمل های کلسیم
  آنتی اسیدهایی که حاوی آلومینیوم، منیزیم یا کلسیم هستند             سوکرالفیت
  برخی از داروهای کاهنده کلسترول، مانند کلستیرامین و کلستیپول
گواتروژن ها، مواد ش یمیایی همچون تیوسیانین و فلاونوئیدها هس تند که در برخی مواد غذایی مانند خانواده کلم )شامل کلم برگ ،گل کلم، کلم پیچ،کلم قمری، بروکلی و ...(، ترب، تربچه و برخی سبزی ها و میوه های دیگر وجود دارند و باعث کاهش جذب ید توسط غده تیروئید می شوند. مبتلایان به کم کاری تیروئید بهتر است از مصرف این مواد غذایی پرهیز نموده و ترجیحاً از شکل پخته این مواد که ترکیبات گواتروژن کمتری دارند اس تفاده کنند. افراد مبتلا به هاش یموتو )یک نوع بیماری خودایمنی منجر به کم کاری تیروئید است که در اثر حمله سیس تم ایمنی بدن به س لول های تیروئید ایجاد می شود (، باید مصرف قندهای اضافی و غذاهای فرآوری شده را محدود کنند. این غذاها معمولاً سرشار از چربی های اشباع هستند و می توانند سطح کلسترول خون را افزایش داده و خطر ابتلا به دیابت، چاقی یا بیماری های قلبی در مبتلایان به هاشیموتو را افزایش دهند.
توصیه های تغذیه ای
افراد مبتلا به کم کاری تیروئید باید از رژیم غذایی حاوی سبزیجات، میوه ها و گوشت های بدون چربی استفاده کنند زیرا کالری کمی دارند و در ضمن بسیار سیر کننده هستند و به کنترل وزن کمک می کنند. بنابر این توصیه کنید:
  مواد غذایی حاوی روی، مس، آهن، سلنیم و تیروزین که برای عملکرد تیروئید مفید هستند را بیشتر مصرف کنید .
 از نمک های یددار تصفیه شده استفاده کنید و نمک ید دار را در مجاورت نور و حرارت و در ظروف سرباز نگهداری نکنید.
  مواد فیبر دار)از گروه های غذایی نان و غلات و میوه ها و سبزی ها( را به میزان کافی مصرف کنید.
  روزانه یک عدد تخم مرغ کامل میل کنید. زرده تخم مرغ حاوی ید و سلنیم فراوان و سفیده آن منبع پروتئین است.
  مصرف غذاهای دریایی از جمله ماهی قزل آلا، ماهی تن و میگو را فراموش نکنید .
  مصرف مواد پرکالری را در رژیم غذایی خود )برحسب سن و جنس و قد( محدود کنید.
    از مواد گواتروژن مانند انواع کلم خام ش امل: کلم پیچ ، گل کلم، کلم فندقی، کلم قمری و بروکلی در حد متوس ط و ترجیحاً به ش کل پخته استفاده کنید .
  مصرف محصولات حاوی سویا، بذر کتان وسیب زمینی شیرین را محدود کنید.

 )BPH - Benign Prostate Hypertrophy (تغذیه در بزرگی پروستات                                          

هیپرپلازی خوش خیم پروستات) BPH(- که همچنین به آن بزرگی پروستات گفته می شود- یک وضعیت شایع در مردان مسن است که می تواند منجر به نشانه های ادراری نامطلوب، نظیر انسداد جریان ادرار به خارج از مثانه شود. با رسیدن به سن 70 سالگی، قریب به 80% مردان درجاتی از BPH را خواهند داشت که ممکن است علایم ادراری  آزاردهندهای را ایجاد کند .
   مصرف زیاد مواد غذایی پر چرب خصوصاً چربی های حیوانی )گوشت، تخم مرغ و شیر ( موجب بزرگ شدن پروستات شده و خطر بروز سرطان پروستات را نیز افزایش می دهد.
    رژیم غذایی حاوی میوه و س بزی فراوان خصوصاً منابع غنی از لیکوپن ) که در گوجه فرنگی وجود دارد ( خطر بزرگ ش دن و س رطان پروستات را کاهش می دهد.
  استفاده از منابع غنی از امگا ۳ ) مانند مصرف ۳-2 وعده ماهی تازه در هفته( موجب بهبود علائم می شود.

                                                                                تغذیه در افسردگی) Depression(                                                                                

یک حالت خلقی ش امل  بیحوصلگی و گریز از فعالیت یا  بیعلاقگی و  بیمیلی اس ت و  میتواند بر روی افکار، رفتار، احساس ات، خوشی و تندرستی یک فرد تأثیر بگذارد. افرادی که دارای افسردگی هستند، ممکن است احساس ناراحتی، اضطراب، پوچی، ناامیدی، درماندگی ، بیارزشی یا  بیقراری داشته باشند. ممکن است اشتیاق خود را در انجام  فعالیتهایی که زمانی برایشان  لذتبخش بوده از دست بدهند ،نسبت به غذا  بیمیل و  کماشتها شوند، تمرکز خود را از دست بدهند، در به خاطر سپردن جزئیات و  تصمیمگیری دچار مشکل شوند، در روابط خود به مشکل برخورد کنند و به خودکشی فکر کرده و حتی اقدام نمایند. اختلال افسردگی  همچنین ممکن است باعث  بیخوابی ،خواب بیش از حد، احساس خستگی و کوفتگی، مشکلات گوارشی یا کاهش انرژی شود.
کفایت تغذیه در افسردگی اهمیت دارد. کاهش وزن زیاد یا درمان با شوک الکتریکی نیاز به انرژی را افزایش می دهد به همین دلیل هر هفته وزن این بیماران را کنترل کنید. در صورت کاهش وزن وضعیت تغذیه فرد را بررسی کنید. به این افراد توصیه کنید:
    ازغذاهای حاوی پروتئین های حیوانی و کلس یم مانند لبنیات اس تفاده کنند زیرا اس ترس های روانی موجب افت س طح نیتروژن و کلسیم خون می شود. ا گر دریافت پروتئین کافی نباشد منجر به کمبود آهن، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، ویتامین ₆Bو₁₂B می شود.
  بهتر است در طول دارودرمانی از مصرف پنیرهای محلی کهنه، جگر مرغ، سوسیس و کالباس یا ماهی دودی خودداری نمایند .
  مصرف ماهی را به دلیل داشتن اسیدهای چرب امگا ٣ افزایش دهند.
    به علت این که در این افراد فولات سرم کاهش می یابد، مصرف انواع غذاهای غنی از اسید فولیک مانند جوانه گندم، انواع حبوبات ،مرکبات، انواع سبزی های برگی سبز تیره مثل اسفناج، برگ چغندر، تخم مرغ، جگر گوساله را توصیه کنید.
  به بیمارانی که بر اثر درمان دارویی مبتلا به خشکی دهان هستند توصیه کنید در طول روز، به دفعات مایعات بنوشند.

                        تغذیه در سکته مغزی به علت فشار خون بالا ) CVA - CerebroVascular Accident(

س کته مغزی یا اصطلاح دقیق آن حوادث مغزی-عروقی نوعی اختلال نورولوژیک نا گهانی اس ت که به دنبال آن  خونرسانی به  ناحیهای از مغز مختل  میشود.به بیان دیگر ا گر  خونرسانی به قسمتی از مغز دچار اختلال شده و متوقف گردد، این قسمت از مغز دیگر  نمیتواند عملکرد طبیعی خود را داش ته باش د. این وضعیت را اصطلاحاً سکته مغزی  مینامند. س کته مغزی  میتواند به عللی مانند بسته یا پاره شدن یکی از  رگهای  خونرسان مغز ایجاد شود.
به این افراد توصیه کنید:
    مصرف چربی های حیوانی و روغن های جامد و نیمه جامد را برای جلوگیری از افزایش فشار خون کاهش داده و در عوض از روغن های گیاهی و مایع استفاده کنید.
   از انواع میوه ها و س بزی ها )خصوصاً هویج و س یر( که س بب کاهش فشار خون ش ده و خطر سکته مغزی را کاهش می دهد به مقدار کافی مصرف کنید.
    در برنامه غذایی هفتگی خود از ماهی به دلیل داشتن اسید های چرب امگا ٣ که در کاهش کلسترول و فشار خون موثر است استفاده کنید .
  مصرف نمک به ویژه غذاهای پرنمک مانند کنسرو، سوپ های فوری و آماده و میان وعده های شور را کاهش دهید.
    منابع غذایی کلسیم را به مقدار کافی مصرف کنید. دریافت کم کلسیم در رژیم غذایی روزانه با افزایش خطر پر فشاری خون همراه است و مصرف زیاد مواد حاوی کلسیم ) مکمل کلسیم، شیر کم چرب، دانه کنجد یا سبزی های برگ سبز تیره ( فشارخون را کاهش می دهد.
  غذاهای حاوی پتاسیم زیاد و سدیم کم مانند سیب زمینی، سبزی های برگ سبز، آب پرتقال، آلو زرد و موز مصرف کنید.
    مصرف خیار ش ور، ترش ی، غذاهای نمک س ود، غذاهای دودی، رب و س س گوجه فرنگی، غذاهای آماده، غذاهای کنس رو ش ده ،چیپس، پفک، انواع مغزهای شور، سوسیس و کالباس، زیتون پرورده، دوغ های صنعتی و به طور کلی هر غذای آماده ای که در تهیه آن نمک به کار رفته است را به دلیل داشتن نمک محدود کنید.
    نمک دان را سر سفره نیاورید. می توانید از سبزی های خشک معطر مانند گلپر، آویشن، نعناع، آب لیمو یا آب نارنج تازه، آبغوره بدون نمک، آب گریپ فروت و ... به عنوان جانشین های نمک استفاده نمایید.
    در مص رف فلفل تند و مواد کافئین دار مثل قهوه، ش کلات و چای غلیظ ک ه می توانند تعداد ضربان قلب را افزایش دهند، زیاده روی نکنید.
    غذاهایی که در اغلب رستوران ها و مرا کز تهیه غذاهای سرپایی عرضه می شوند دارای چربی و نمک بسیار بالایی هستند. مصرف این غذاها را به حداقل برسانید.
    از مصرف روغن های جامد حیوانی، کره، روغن جامد و نیمه جامد نباتی و چربی های چس بیده به گوش ت و موادی نظیر محصولات قنادی که در تهیه آنها از این روغن ها استفاده می شود پرهیز و از روغن زیتون در حد متعادل استفاده نمایید .
  مصرف منابع کلسیم )شیر و انواع لبنیات کم چرب( را افزایش دهید.
  مصرف غذاهای فیبردار )نان های سبوس دار، حبوبات و غلات کامل سبوس دار، انواع سبزی ها و میوه ها( را افزایش دهید.
  از نوشابه ها و سایر نوشیدنی های گازدار استفاده نکنید.
  وزن خود را با مراجعه به مرا کز مشاوره تغذیه یا مرا کز ارائه خدمات جامع سلامت در محدوده ایده آل تنظیم نمایید.
    در مصرف چای، قهوه و نوشیدنی های کافئین دار اعتدال را رعایت کنید. چای بهتر است خیلی داغ نبوده و رقیق باشد و به جای قند از کشمش و مویز در حد تعادل استفاده نمایید.
  از پرخوری و با شتاب غذا خوردن پرهیز کنید.
    بیش از اندازه کار نکنید. فکرهای منفی و مزاحم را دور بریزید. س عی کنید روابط دوس تانه خود را با دیگران گسترش بدهید و صبور و خوش بین باشید .
   خواب کافی را فراموش نکنید و تا آنجا که می توانید، استرس و اضطراب را از خود دور کنید و تمرین کنید که همیشه آرام و عمیق نفس بکشید.
                                                                                           تغذیه در یبوست) Constipation( یبوست به شرایطی گفته می شود که:

1. حرکات روده ها )دفع( کمتر از سه بار در هفته صورت گیرد
2. مدفوع سفت و خشک باشد

۳. دفع سخت یا دردنا ک باشد
4. احساس دفع نا کامل باشد
اما درافراد مختلف، الگوهای حرکت روده ها متفاوت است و هر فرد به وضعیت طبیعی کارکرد روده های خود آ گاه تر است. یبوست بیماری نیست اما ممکن است نشانه ای از یک بیماری و یا از عوارض بیماری باشد. یبوست ممکن است کوتاه و یا بلند مدت باشد و در سالمندان بدلایل مختلف مانند عدم تحرک کافی، مصرف نا کافی مواد حاوی فیبر مانند میوه ها و سبزی ها، مصرف نا کافی مایعات، بیماری ها مانند دیابت و مشکلات گوارشی به میزان شایعی رخ دهد.
نکات زیر به این افراد توصیه می شود:

1. دریافت مایعات بیشتر: در قدم اول مصرف آب، آبجوش، چای بسیار کم رنگ به میزان دو برابر قبل
2. افزایش مصرف س بزی ها و میوه های تازه )مانند گلابی، انگور و انجیر( و یا میوه های خش ک خیسانده شده )مانند آلو، انجیر، قیسی ،زردآلو، هلو(، نان سبوس دار و یا غلات کامل، انواع غذاهای آبکی مثل سوپ و آش و خورشت های سبزی )کرفس و آلواسفناج(

۳. افزودن یک قاشق روغن زیتون به غذا
4. مصرف منظم صبحانه
۵. تنظیم وعده های غذایی )صرف غذا در زمان های منظم(

6. دفع مدفوع درهنگام احساس نیاز به دفع و خودداری از نگهداشتن مدفوع
7. دریافت آب گرم به ویژه در حالت ناشتا
8. فعالیت بدنی )مانند پیاده روی و...( و خودداری از خوابیدن و نشستن های طولانی مدت
9. کنترل استرس
10. تنظیم خواب

در مرحله آخر زیر نظر پزشک از ملین های گیاهی استفاده شود.

                                                              تغذیه در فراموشی و مشکلات مربوط به حافظه) Amnesia(

در شرایط مختلف ممکن است افراد میانسال و سالمند با فراموشی مواجه شوند. ا گر این تغییرات حافظه مقطعی و به ندرت باشد مشکلی نیست ولی تغییرات حافظه همیشه قابل  چشمپوشی نیستند. گاهی این تغییرات جزئی و مخفی هستند ولی گاهی این تغییرات با جریان و روند زندگی ما تداخل پیدا کرده و موجب ترس می شود. گرچه ممکن است تصور شود که تغییرات حافظه ارتباطی با تغذیه ندارد ولی با اتخاذ تغییرات مختصری در شیوه زندگی و تغذیه، می توان روند نزولی حافظه را کند یا متوقف کرد. هر یک از پیشنهاداتی که در اینجا آورده شده است علاوه بر تقویت حافظه، موجب بهبود سلامتی عمومی می شود .
 برای تقویت حافظه به بیماران خود توصیه کنید:
 از آنتی  ا کسید   انها استفاده کنید: رنگ      میوهها و             سبزیها مثل سیب قرمز،      شاهتوت، آلو سیاه، کلم قرمز و بروکلی به علت وجود مواد طبیعی در آنها به نام  فیتوکمیکالها است. بسیاری از           فیتوکمیکالها دارای خاصیت آنتی       ا کسیدانی هستند و قادرند              سلولهای بدن از جمله         نورونهای مغزی را تغذیه و در برابر آس       یبها محافظت کنند. هر چه بیش تر از این مواد  فیتوکمیکال مصرف ش ود، بر حافظه اثرات بهتری دارد. بهترین سبزیجات برای تقویت حافظه عبارتند از: کلم بروکلی، کلم، کلم چینی، گل کلم، کلم قمری، خردل و ترب             بدن خود را به تحرک وادار کنید: مغز شما زمانی خوب کار       میکند که بطور دائم ا کسیژن دریافت نماید و آنچه که جریان خون را بهتر نماید به حافظه نیز کمک         میکند. فعالیت منظم خطر افت توان فکری و     بیماریآلزایمر را تا ۵0 درصد کاهش        میدهد .
    ذه ن خ ودرا فعال نگه دارید: قدرت حافظه به تعداد س لولهای مغ زی ) نورونها( و ارتباط بین آنها بس تگی دارد. برای  دهههای متعددی دانشمندان گمان  میکردند که  سلولهای مغزی حین کودکی شکل  میگیرد و تا آخر عمر ثابت  میماند ولی در  سالهای اخیر مطالعات نشان  دادهاند که کل پستانداران از جمله انسان  میتوانند تعدادی سلول مغزی حین بزرگسالی تولید نمایند. این  سلولهای جدید به ش بکه گس ترده مغزی متصل شده و حافظه را تقویت  مینمایند. هر چه فعالیت مغز بیش تر باشد، تعداد سلول های مغزی افزایش می یابد و در نتیجه حافظه بهتر می تواند مهارت های جدید را بیاموزد. شرکت در اجتماع،  فعالیتهای اجتماعی داوطلبانه یا شغل نیمه وقت  میتواند  مهارتهای ذهنی را افزایش دهد. خواندن کتاب، بازی شطرنج یا سایر  بازیهایی که نیاز به استراتژی دارند ،شروع یک تفریح جدید یا شرکت در کلاس های آموزشی ویژه گروه سنی در فرهنگسراها همگی کمک  میکنند که ذهن خود را  آمادهتر سازید.
    تلویزیون را خاموش کنید: نگاه کردن به تلویزیون مانع  چالشهای مغزی اس ت. بزرگس الانی که س اعات متعددی را به تماش ای تلویزیون اختصاص  میدهند،  فعالیتهای مغزی کمتری دارند.
    حتما صبحانه میل کنید: حتما  شنیدهاید که ا گر کودکان صبحانه بخورند، کارکرد آنها در مدرسه بهتر  میشود.  مهمترین وعده غذایی صبحانه است. ا گر جزو گروهی هستید که صبحانه  نمیخورید یا به یک فنجان چای بسنده می کنید، بدانید که در  صورتیکه ظرف 90 دقیقه بعد از برخاستن از خواب صبحانه بخورید، فعالیت مغز بهتر شده و حافظه در طی روز بهتر خواهد بود.
    س یگار نکش ید: س یگار تنها خطر          بیماریهای قلبی را افزایش    نمیدهد بلکه موجب کاهش    خونرس انی به مغز ش ده و            آسیبهای  جبرانناپذیری به حافظه خواهد زد.
    به خودتان استراحت بدهید: گه گاه سعی  کنیداسترسهای زندگی را فراموش کنید. چند دقیقه به خاطر خودتان بنشینید و نفس عمیق بکشید و آرام باشید. به دنبال  روشهایی باشید که  آسانتر زندگی کنید و به تمام  چیزهایی که  نمیخواهید انجام دهید «نه »بگویید. به طور منظم ورزش کنید، به اندازه کافی بخوابید و در زندگی سختگیر نباشید.
 غذاهایی که باید از مصرف آنها اجتناب نمود:
مطالع ات نش ان  دادهاند که  غذاهای غن ی از چربی در  آزمونهای حافظه اثرات منفی داش تهاند.  غذاهایی که کاملا س رخ  میش وند و  غذاهایی که در آنها  چربیهای اشباع وجود دارد مثل پیراشکی سرخ شده، همبرگر و چیپس  سیبزمینی از این دسته هستند. این  غذاها باعث انس داد عروق خونی به مغز ش ده، مانع رس یدن مواد مغذی  غذاها به مغز  میشوند، به علاوه مانع دریافت مواد  سالمتر غذایی هم  میشوند.

 

 

---